Barry Hines – Kes

A Kestrel for a Knave

Engelse vertelling over een 14-jarig jongetje en zijn torenvalk.

Kes is de naam van de torenvalk uit een beroemde film van Ken Loach uit 1969: A Kestrel for a Knave, de verfilming van het gelijknamige boek van Barry Hines uit 1968. Deze Engelse klassieker is nu eindelijk vertaald in het Nederlands. Het gaat over de 14-jarige Billy Casper die de valk als kleine vogel uit een nest heeft gestolen en al zijn ziel en zaligheid erin heeft gestoken om de vogel af te richten.

Kes is het verhaal over één dag uit het leven van Billy Casper. Hij woont aan de rand van een stadje in een depressief makende mijnstreek waar de meeste mensen, die niets in hun mars hebben, elke dag diep de grond in moeten om kolen eruit te halen. Zo ook Jud, Billy’s grote broer, die Billy voorspelt dat het niet lang meer zal duren tot ook Billy hetzelfde werk wacht. Jud heeft zich neergelegd bij zijn lot en gedraagt zich als de dictator van het huishouden. Van de vader ontbreekt ieder spoor in de roman. De moeder, een notoire schuinsmarcheerder, heeft iedere keer weer een andere man in bed.

De arme Billy, niet bijster intelligent, is dan ook de risée van de klas en meestal het pispaaltje. De straffen en pesterijen ondergaat hij gelaten, want Billy heeft een goede uitlaatklep: Kes, die hij met veel geduld heeft weten af te richten dankzij boeken die hij her en der achteroversloeg. Deze schat houdt hij in een schuur verborgen en neemt veel tijd in beslag: hij heeft geleerd dat vooral regelmaat bijdraagt aan het treinen.

Zo heeft Billy in al die triestheid geleerd te overleven. Het is een schoffie, dat kleine winkeldiefstal als normaal beschouwt, vogelnesten leeghaalt, en de liefde niet thuis heeft geleerd, maar in de natuur. Kes is voor hem de reddingsboei in de woelige wateren van het oneerlijke leven. Billy, die het liefst door de natuur zwerft, weet één ding zeker: hij zal nooit in de mijnen afdalen. Hij haat zijn altijd pestende broer en verzuimt dan ook Jud’s gokbriefje in het wedkantoor in te leveren. Een foutje dat hem duur komt te staan.

Het is een prachtig geschreven boekje, in een robuuste, simpele taal die past in de mijnbouwomgeving. Het verhaal voldoet aan alle regels van een Grieks drama en is voor deze tijd best actueel, omdat het deels over pesten gaat. Sommige scènes op school zijn best wel schokkend, maar de kleine Billy is niet anders gewend, zowel thuis als rond de klasbanken. Hij heeft zijn eigen methoden om al die narigheid te ondergaan en te vergeten en dwaalt regelmatig door de natuur, die hem minder wreed voorkomt dan de mensenwereld.

Het verhaal heeft enkele thema’s gemeen met De H is van havik van Helen MacDonald, een boek waarin het africhten van een havik hoofdthema is. Ook in Hines’ boek staat het treinen en de liefde voor een roofvogel centraal, een liefde dat als een anker in het leven dient. Billy is trots op wat hij met Kes heeft bereikt en voelt zich naast de vogel een persoon die wat heeft gepresteerd.

In beide boeken wordt de Engelse natuur met veel liefde en aandacht beschreven. Voor MacDonald is het de achtergrond van de roman, voor Billy is het een plek waar hij zichzelf kan zijn, waar hij kan leren, rust vindt en ongestoord kan luieren.

Terwijl MacDonald in haar boek de rouwverwerking van de dood van haar vader kwijt kan en de africhting van haar havik, heeft Hines van Kes een aangrijpende sociale aanklacht van gemaakt: de armoede van mijnwerkers, die aanzet tot weinig sociaal gedrag. Kes is vooral gericht op de slachtofferrol van Billy, die zowel thuis als op school, op weinig genegenheid kan rekenen.

En zo is Kes, net als het prachtige De H is voor Havik, een sterk verhaal over een persoon die een vogel gebruikt om zijn eigen leven in het gareel te houden. Een klein juweeltje uit de Engelse literatuur.

Barry Hines – Kes (A Kestrel for a Knave, vert. Harm Damsma en Niek Miedema), Podium 2019

Leeslinks
Over het africhten van een havik:
Helen MacDonald – De H is van havik
Sociale literatuur uit het Verenigd Koninkrijk:
Fiona Mozley – Elmet
Maírtín Ó Cadlain – Onder de zoden
Graeme MacCrae Burnet – Zijn bloedige plan