De nacht van de jacht
Braziliaanse roman over een klopjacht op een ‘gevaarlijke’ gek.
De Braziliaanse roman Het mensenschip van Autran Dourado werd in 1961 gepubliceerd en is gebaseerd op Het helleschip, een moralistisch toneelstuk van de zestiende-eeuwse theaterschrijver Gil Vicente, die door Harrie Lemmens, de vertaler van Het mensenschip, ook wel de ‘Shakespeare van Portugal’ wordt genoemd.
“Het eiland dat als een schip op weg is naar de hel, met aan boord allerlei slag mensen, geënt op het narrenschip van Plato”…
Het verhaal speelt zich af op het fictieve eilandje Boa Vista en kent een stoet van bonte karakters, die allen hun eigen agenda erop nahouden. Net zoals er een zot in Het helleschip zit, kent Het mensenschip ook een zwakzinnig karakter: Fortunato, de man om wie het verhaal draait.
De lotgevallen van Fortunato
Fortunato is de autistische zoon van Luzia, een gezette, lokale dame die huishoudster en kindermeisje is in het zomerhuis van Maria, Godofredo en hun drie kinderen. Fortunato, die zonder vader is opgegroeid, ziet in zijn grootste vriend en lokale visserman Tonho, een vaderfiguur. Samen bevaren ze de zee op de schuit Madalena. Maar Tonho heeft ernstige drankproblemen waardoor hij bang is geworden van de zee.
Fortunato is kind aan huis in het huishouden waar zijn moeder werkt. Op een dag zoekt hij kleine doosjes, gaat de slaapkamer van Maria en Godofredo binnen om de lades te doorzoeken, maar wordt betrapt door Godofredo, waarop hij wegvlucht. Godofredo is woedend, gaat naar het politiebureau waar hij luitenant Fonseca vertelt dat Fortunato een pistool heeft gestolen en dus gevaarlijk is. Fonseca besluit dat de eilandbewoners moeten worden beschermd en organiseert een klopjacht. Iedereen moet die stormachtige nacht binnenblijven, alleen de bewapende jagers mogen door de donkere straten rennen.
De nacht van de jacht
Nu komen de personages van het verhaal in actie. Niet alleen de soldaten. Het is de nacht van de waarheid voor Maria die haar man haat, voor de priester die door Luzia en Tonho wordt gesmeekt Fortunato te redden maar niet meer in god gelooft, voor de geile luitenant Fonseco wiens droom in vervulling gaat, voor drie gevangenen, voor Tonho die besluit nog één keer de Madalena de zee in te slepen, voor Fortunato die zo ontzettend veel spijt heeft over wat er met de geit Almerinda is gebeurd.
Autran Dourado neemt er soms de tijd voor om zijn karakters meer diepte te geven en gebruikt graag herhalingen. Op subtiele wijze brengt hij Fortunato’s handicap aan het licht door de prachtige scène met de spinnen. Hij laat een ware nachtmerrie los op Tonho wanneer die in zijn ijlen huizenhoge golven op zich af en aan ziet rollen. Het is bijna aandoenlijk om te lezen hoe soldaat Domício, die nog nooit een kogel heeft horen fluiten, het toch niet aflegt tegen de door het leven gepokte soldaat Gil. En de verhalen over hoe drie mannen in de gevangenis van Boa Vista terechtkwamen, zijn goed voor wat rillingen over de rug.
Maria
En dan is er Maria, de prachtige, rijke vrouw die met angst en beven beslist hoe ze haar toekomst beter naar haar hand kan zetten. Zij is het centrum van de natte dromen en de seks in dit kleine verhaal.
Het einde
Wanneer de golven de stranden hebben schoongespoeld, de zon weer opkomt en de bewoners van Boa Vista zich aarzelend uitrekken, zijn alle woelige baren tot rust gekomen en de rekeningen vereffend. En is het verhaaltje uit.
Het is een onderhoudend verhaal, dat je meesleept langs aangedikte karakters, door een eindeloos en spannende nacht waarin kleine geheimen opduiken en worden onthuld en waar tot het einde toe het lot van Fortunato onbeslist lijkt.
Harrie Lemmens
Het nawoord is van vertaler Harrie Lemmens, die al zoveel grote boeken vanuit het Portugees naar het Nederlands vertaalde, zoals de romans van misschien wel Portugals grootste schrijver António Lobo Antunes. Hij vertelt over Autran Dourado en de Braziliaanse mijnstreek waarin zijn romans meestal spelen. Hij maakt de link naar Gil Vicente en vertelt hoe Dourado nog meer van andere schrijvers heeft ‘geleend’ voor zijn verhaal. Harrie Lemmens is een kenner én grote vertaler van de Portugese literatuur, en heeft als motto: “Vertalen is verzinnen wat er staat.” Zijn bijdrage maakt dit tot een speciale uitgave.
Autran Dourado – Het mensenschip (A barca dos homens, vert. en nawoord: Harrie Lemmens), Koppernik, 2024
Leestips
Nog een heksenjacht:
Philippe Claudel – Schemering
Een moderne moralistische roman uit Brazilië:
Ana Paula Maia – De ziel in het bloed
Over een eiland met simpele zielen:
Paul Harding – Dit andere paradijs
Over een ander zomerhuis en de bewaarders ervan:
Pilar Quintana – Het teefje
Onrecht uit Argentinië:
Selva Amada – Het onweer