Thuis in Lissabon
Meanderende roman over een appartementencomplex in Lissabon.
Wanneer je door onbekende straten rijdt, kun je wel eens nieuwsgierig worden naar wie er achter de gevels wonen. In dit boek van de gelauwerde Portugese schrijver António Lobo Antunes, die met rake pen al zo vaak het wel en wee van diverse families heeft beschreven, is het uitgangspunt een huis in Lissabon, waarin meerdere appartementen zijn. En zo struinen we per hoofdstuk door de levens van een ex-soldaat die in Angola diende en er een lokaal liefje – misschien wel zwanger – achterliet; een verarmde en oude operazangeres, verzorgd door een nichtje, die teert op haar succesvolle momenten uit haar carrière; een eenzame, gepensioneerde rechter, vroeger wel eens marmotje genoemd, die piano speelt; een gezette vrouw die bij de belasting werkte en werd versierd door haar afdelingsbaas; een dronkaard die het nodige lawaai teweegbrengt in het trappenhuis wanneer vrouw en dochter de voordeur niet willen opendoen; een communist die nog steeds gevaar in alle hoeken van het huis ziet; een joodse broer en zus die tijdens de oorlog op de vlucht waren en zo het nodige meemaakten en een eenzame man, tegen wie altijd werd gezegd dat hij niet mans genoeg was, die terugdenkt aan zijn vrouw en ouders.
De meeste mensen komen niet uit Lissabon, maar elders uit kleine dorpen op het platteland. Hun dagen worden dan ook getekend door heimwee naar de vervlogen, gelukkige dagen, toen het fruit fris en groen aan de bomen hing, de hemel blauw was en het leven hen als kind onbezorgd toelachte. Maar ook toen ze als kind gepest werden omdat ze te sukkelig waren of te dik. Herinneringen aan een liefde, zoals de man die zijn mulattin mist uit Angola, de man die op huwelijksreis ging in een klein lawaaierig hotel, terwijl hij en zijn nieuwbakken vrouw geen idee hadden hoe het huwelijk zou moeten worden geconsumeerd, herinneringen aan een moeder die konijn speelde om de kinderen zoet te houden en later doordraaide dankzij de gruwelen van de oorlog, aan een vader die tijdens mannen-onder-elkaar-uitstapjes zijn zoon al vroeg aan de alcohol bracht, aan eigenzinnige grootouders, of broers die er niet meer zijn.
Het boek is een bonte stoet van vooral herinneringen, aan goede en slechte tijden, terwijl het huidige leven, oud en eenzaam, langzaam doorsijpelt onder de voordeuren, het gemeenschappelijk trappenhuis in.
De schreeuw van de dronkaard om zijn dochter Alexandra klinkt in elk hoofdstuk en ook de pingelende piano van de rechter is overal te horen, net als schuifelende voetstappen vanaf de overkoepelende zolder, terwijl daar toch niemand woont.
Ook Salazar, die van 1932 tot 1968 minister-president van Portugal was, is in elk hoofdstuk op de achtergrond aanwezig, want wie had er niet te maken met zijn strenge regime? Zowel communisme als fascisme werden verboden, maar de ijzeren vuist kwam vooral neer in de koloniale gebieden van Mozambique en Angola waar Portugese soldaten behoorlijk huis hielden, een feit dat de schrijver Salazar nooit zal vergeven.
Lobo Antunes is altijd al politiek geëngageerd geweest en schetst zijn karakters met vaak een stekende humor: ouders die als dictator optreden, kinderen die sociaal niet deugen of te veel azen op het grote geld; Lobo Antunes maakt het liefst gehakt van ze, wat zijn karakters des te beter uit de verf doet komen.
Lobo Antunes is niet de eerste schrijver die een wooncomplex als uitgangspunt voor een verhaal nam, zie o.a. Het barbiehuis van Ascanio Celestine, Het luizenpaleis van Elif Shafak en Tussen twee rivieren van Nicholas Rinaldi. Wel heeft Lobo Antunes een eigen stijl, die niemand hem nadoet en die hij al jaren toepast op zijn verhalen en die ronduit uitdagend is te noemen: elk hoofdstuk vormt één lange zin, die meanderend door het leven ploegt, dialogen aanhaalt, gedachtes weergeeft en herinneringen schetst, alles door elkaar, en in dit boek elk hoofdstuk geschreven vanuit een van de acht appartementen.
Als een brandend huis is wederom een juweeltje voor de literaire wereld, niet al te toegankelijk voor de gemiddelde lezer, maar wanneer je het ritme eenmaal te pakken hebt, zit deze caleidoscopische mozaïek vol met prachtig proza en intrigerende verhalen.
António Lobo Antunes – Als een brandend huis (Caminho como uma casa em chamas, vert. Harrie Lemmens), Ambo / Anthos 2014
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Preek tot de krokodillen
Dans der verdoemden
De glans en pracht van Portugal
Het handboek van de inquisiteurs
Over een huis in Zagreb (Kroatië):
Slobodan Šnajder – De engel van het verdwijnen
Over een huis in Rome:
Ascanio Celestine – Het barbiehuis
Over een appartementencomplex in Istanbul:
Elif Shafak – Het luizenpaleis
Een huis in New York:
Nicholas Rinaldi – Tussen twee rivieren
Over een appartementencomplex in Bombay:
Manil Suri – Het trappenhuis
Leven onder Salazar:
Antonio Tabucchi – Pereira verklaart