Het oor van Nástegallu
Roman over een Samen meisje dat getuige is van de moord op haar rendier.
Het is dit jaar al de derde roman die ik lees over Samen, een volk dat leeft in een gebied dat Lapland of Samenland wordt genoemd en traditioneel rendieren houdt. Lapland (voor de Samen is Lap een scheldwoord) strekt zich uit over het uiterste noorden van Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland. Petra Rautiainen beschreef in Land van sneeuw en as de duistere rol van Finland in de tweede Wereldoorlog en laat een journaliste in een kleine Finse Samengemeenschap logeren. Juhani Karila schreef De jacht op het snoekje, een prachtig, bijna sprookjesachtig verhaal over een Samische vrouw en haar geheim, ook zich afspelend in het donkere Finland. In dit boek kregen we al heel wat meer te weten over het leven van dit nomadische volk dat om rendieren draait.
Slechts een diefstal is echter het boek dat spelenderwijs de meeste informatie geeft over de Samen in Finland. Veel gegevens draaien om het feit dat de Samen gediscrimineerd worden en steeds meer mensen het traditionele beroep opgeven, ook al wordt rendierhouden tegenwoordig vergemakkelijkt door moderne zaken zoals sneeuwscooters, radar, computer en betere behuizing.
Het verhaal draait om Elsa, een Samen die als kind een man betrapte op het doden van een rendier, háár eerste zelf gemerkte rendier nog wel. De man bedreigde haar, waardoor Elsa niet durfde te zeggen dat ze de moordenaar had gezien en er heel wat tijd overheen zou gaan, totdat de kwestie is opgelost. Jarenlang volgen we Elsa, haar ouders en broer en een buurfamilie, beide gezinnen nauw met elkaar verbonden. De kinderen groeien op, vliegen uit en komen terug, of niet.
Elsa’s Nástegallu is niet het enige rendier dat op gruwelijke wijze aan zijn einde komt, ze worden met bosjes vermoord, maar op de een of andere manier laat de politie van dit grote en dunbevolkte gebied jarenlang de zaken lopen onder het mom dat er geen bewijs is. De Samen voelen zich gefrustreerd en geterroriseerd, ook omdat ze door de rest van de bevolking gediscrimineerd worden en ze van alles wat misgaat de schuld krijgen. Zelfs op de scholen schelden kinderen elkaar uit.
Het boek leest bijna als een thriller. Spannend, informatief, maar vooral mooi geschreven: een uitstapje naar de Samen, die weliswaar in huizen wonen, maar nog steeds met de rendieren optrekken. De kou – de Samen maken zich zorgen over de klimaatopwarming – en sneeuw worden tastbaar op de pagina’s als de sneeuwscooters over bevroren meren scheuren, maar ook het eten en de benauwdheid in een gezinsleven van mensen die bedreigd worden is heel tastbaar beschreven.
Voor de kinderen is het moeilijk met haat te leven, maar vaak is de liefde voor rendieren groter. Laestadius maakt er een aangrijpend drama van, terwijl de natuur in het verhaal op een dikke tweede plaats komt, wat een mooie combinatie is.
Ann-Helén Laestadius – Slechts een diefstal (Stöld, vert. Angélique de Kroon), Cargo 2022
Leestips
Meer rond de Samen:
Ingeborg Arvola – Het mes in het vuur
Petra Rautiainen – Land van sneeuw en as
Juhani Karila – De jacht op het snoekje
Over slachters en koeien:
Ana Paula Maia – De ziel in het bloed
Het afmaken van bizons:
John Williams – Butcher’s Crossing
Koeien hoeden in de bergen:
Charles Ferdinand Ramuz – De grote angst in de bergen