“Dit is wat we hebben gedaan”
Semi-historisch verhaal over een Amerikaans sanatorium ten tijden van de Eerste Wereldoorlog.
De Amerikaanse schrijfster Andrea Barrett studeerde biologie en begon pas na deze studie aan een literaire carrière. Haar wetenschappelijke achtergrond maakt een belangrijk deel uit van haar literaire oeuvre. Twee bundels met verhalen, Ship Fever en Servants of the map draaien om mensen en de wetenschap, net als haar zo geprezen roman De reis van de Narwhal, een semi-historisch verhaal over een poolexpeditie en het wetenschappelijke geharrewar rond deze reis.
Levenslucht speelt niet zozeer in een wetenschappelijke omgeving, maar de wetenschap is wel nadrukkelijk aanwezig in de vorm van enkele personages in het boek die geïnteresseerd zijn in chemie en de werking van röntgenstralen, voor het begin van de 20ste eeuw een nieuwe medische wetenschap.
De achtergrond van dit verhaal over een staatssanatorium waarin arme Amerikanen, waaronder veel nieuwe burgers uit Europa, kuurden is de Eerste Wereldoorlog, die bij de aanvang van het verhaal al hevig woedde in Europa. In 1917 besloot Amerika ook de oorlog aan Duitsland te verklaren, wat in Amerika zelf leidde tot wantrouwen tegenover de vele Europeanen die in Amerika hun heil hadden gezocht. Bezuinigingsacties om de oorlog te steunen leidden tot een koortsachtige bedrijvigheid waaraan het gehele land werd geacht mee te doen.
Andrea Barrett heeft voor een zeldzaam vertelperspectief gekozen in Levenslucht: wij. Het is de patiëntengroep uit het Tamarack sanatorium in een dorp in de Adirondacks in de staat New York, die het verhaal vertelt over de gebeurtenissen die plaatsvonden in 1916 en 1917. Het wordt al snel duidelijk dat het de groep was versus de nieuwe patiënt Leo Marburg, een Russische emigrant, die eind juli 1916 zijn entree maakte in het Tamarack sanatorium. Maar ook versus de andere hoofdpersonen van de tragedie die begon met de aankomst van Leo Marburg: Miles Fairland, een rijke fabriekseigenaar die wat goeds wilde doen voor het staatssanatorium en wekelijkse lezingen organiseerde, Naomi Martin, dochter van de vrouw die het privéhuis runde waar Miles kuurde en de vriendin van Naomi, Eudora, die in het Tamarack sanatorium werkte.
Toen Leo Marburg zijn plaats innam in de kamer die hij moest delen met Ephraim Kotov, had niemand nog enig idee van de gevolgen van de vriendschap die tussen de twee mannen ontstond. Niemand wist ook van het pakje dat Ephraim bij Leo in bewaring liet toen hij het sanatorium verliet.
Het leven van de kurende gasten in Tamarack veranderde wel degelijk toen Miles elke woensdag lezingen kwam organiseren. In het begin stonden de bewoners nog sceptisch tegenover de onderwerpen die hen maar matig interesseerden. Miles opende de serie lezingen met zijn eigen hobby: het verzamelen van paleonthologische botten. De kuurgasten, de meeste van eenvoudige komaf, hadden wel andere zorgen om over na te denken. Maar omdat iedereen met een onderwerp moest komen, werden deze bijeenkomsten gaandeweg ook interessanter voor de gasten. Ze werden zelfs een waardevolle afwisseling van het saaie bestaan van verplicht rusten en veel eten, verplicht zwijgen of het verbod op activiteiten.
Terwijl er mondjesmaat werd gepraat over wat er in de wereld elders omging, leek het sanatorium geheel op zichzelf te staan. De gesloten gemeenschap hield nauwlettend in de gaten wat iedereen deed. Men speculeerde over de liefde tussen Miles en Naomi, men giste wat Eudora en Leo deden in de kelder waar het röntgenlaboratorium van Irene was gevestigd, maar de dagen regen zich aaneen zonder enige opwinding.
Dat er een verre oorlog woedde waar ook steeds meer Amerikaanse soldaten aan deelnamen, deerde de gasten niet. Maar de staat riep op tot bezuinigingen en er werden cellen gevormd die hierop toezagen. De vaderlandslievende Miles werd lid van zo’n cel en zo kwam de oorlog ook het sanatorium binnen.
Naomi was hier niet van onder de indruk. Ze was zelfs helemaal niet onder de indruk van de arrogante Miles, die maar niet ophield haar het hof te maken. Naomi wilde weg uit het dorp met de sanatoria, Naomie wilde leven. Toch viel de jonge Naomi op een man in het sanatorium. Maar Leo viel juist op haar vriendin Eudora.
Had Ephraim geen pakje bij Leo achtergelaten, was Miles niet zo arrogant geweest en Naomi niet zo jaloers, was er geen oorlog geweest en had Amerika geen argwaan gekoesterd tegenover vreemdelingen, dan was het leven in Tamarack zijn gewone gangetje blijven gaan. Maar in Leo’s kast lag wel degelijk een verdachte doos, Miles geloofde echt dat hij de bewoners van Tamarack meer liefde voor het vaderland kon bijbrengen en Naomi werd een ongeleid projectiel toen ze door had aan wie Leo zijn liefde had geschonken…
Levenslucht is een prachtig verhaal over onzekere tijden en onzekere gevoelens. Over hoe een groep kan worden geleid door onterechte veronderstellingen. In het begin doet het ‘wij’-verhaal wat vreemd aan. En ook al is het niet geheel duidelijk wie de ‘wij’ zijn, de groep groeit uit tot een eenheid, wiens karakter een meedogenloze kant zal laten zien. Andrea Barrett is een geweldige vertelster die geschiedenis, wetenschap en fictie tot een boeiend geheel kan smeden.
Andrea Barrett – Levenslucht (The Air We Breathe, vert. Lidwien Biekmann), Anthos 2008
Leeslinks
Van dezelfde schrijfster:
De reis van de Narwhal
Andere ‘sanatorium’-verhalen:
Thomas Mann – De toverberg
Timothy Findley – Pelgrim
Juan Carlos Onetti – Afscheid