Een verslavende liefde
Duitse roman over een meeslepende liefde in Oost-Berlijn.
Kairos: een verhaal over een liefde vol spanning en drama, spelend in Oost-Berlijn, een stad die op het punt staat drastisch te veranderen. Hans, een vijftiger, is schrijver en radiomedewerker, die niets kwaads in het leven in de DDR ziet. Hij kwam met zijn ouders helemaal uit het Russische Riga, om in Göttingen niet te kunnen aarden, waarna hij een plek vond in het fonkelnieuwe DDR. Van nazi tot communist.
Ook de 19-jarige Katharine heeft geen speciale dromen om naar het Westen te vluchten. Zij staat pas aan het begin van haar leven, heeft nog geen idealen gevormd en wordt overrompeld door de liefde. Voor Hans, die veertig jaar ouder is, getrouwd is en een zoontje heeft.
“Kom je op mijn begrafenis?”
We beginnen bij het einde: “Kom je op mijn begrafenis?” is de openingszin van Kairos. Wanneer de kist met Hans in de grond zakt, zit Katharina echter op een hotelkamer ver weg van de begrafenis, waar ze een kaarsje aansteekt en ‘hun’ muziek draait: Mozart, Bach en Chopin.
Hans is de leider van het stel. Hij stelt de regels, hij geeft het tempo aan. Hij leert Katharina over de liefde, klassieke muziek en communisme. Katharina is nieuw in de liefde en valt halsoverkop voor deze charmante man die haar meeneemt de kroegen in en haar op etentjes trakteert in dure restaurants.
Hans wil niet van zijn vrouw af, maar kan ook niet zonder Katharina. Met lede ogen ziet hij Katharina steeds verder weg dwalen van huis, om meer over het theater te leren. Katharina ziet haar wereld zich verbreden. Ze gaat over grenzen en verbaast zich over de koopkracht in het Westen. Ze blijft zich onderwerpen aan de grillen van Hans, incasseert geweld, maar levert ook leugens. Grenzen vervagen, idyllen vallen in duigen, of worden ingezet in de strijd.
Verslaafd aan de liefde
De relatie duurt jaren. Het Westen trekt aan het Oosten, zoals de wereld aan Katharina trekt, die haar vleugels klaarmaakt voor een grote vlucht. Wanneer de grenzen opengaan en de Oost-Berlijners als uitgehongerde aasgieren zich op de overvolle westerse winkels storten, kan ze nog steeds niet zonder Hans.
Dit is een aangrijpend liefdesverhaal, over hoe verslaafd je kunt raken aan de liefde, met steeds minder rozengeur en maneschijn. Dit gaat over machtsverhoudingen: over twee geliefdes die elkaar niet kunnen loslaten. Over een door de wol geverfde haai die een groentje het leven leert kennen.
Oost-Berlijn
Recentelijk las ik Het kortste stukje van de Sonnenallee van Thomas Brussig, dat ook in Oost-Berlijn speelt: een heerlijke satire op alles wat er mis was in de DDR. Jenny Erpenbeck beschrijft het leven in deze halve stad echter een stuk serieuzer. Ze werd in 1969 geboren in Oost-Berlijn, uit een schrijvende familie. Ze studeerde muziektheater en eindigde als operaregisseuse, én als schrijfster.
Drama is haar dus niet onbekend en dat vind je in haar boeken terug. Kairos is een liefdesdrama, maar ook het drama van Oost-Berlijn, een stad waarin je kon liefhebben, kroegentochten houden, theaters bezoeken, concerten beluisteren, je mocht alleen niet praten over vrijheid of naar het Westen, waar de winkels alles verkochten wat je maar wilde, tegen prijzen waar ze in het Oosten alleen maar van konden dromen.
Toen de muur viel
Toen de grenzen tussen Oost en West Duitsland (en elders) in 1989 weer opengingen en de Berlijnse muur werd afgebroken, trokken menigten Oost-Duitsers euforisch het Westen in. Maar niet iedereen vierde feest. Veel mensen waren in één klap werk en toekomst kwijt, een grote groep die maar weinig aan het woord komt in de kunst en literatuur. Ook de stasi-archieven, dat 111 km aan dossiers telt, spelen mee in het verhaal.
Erpenbeck trekt je mee door de Oost-Berlijnse straten, over pleinen, de kroegen en restaurants in. Er suddert zelfs een beetje heimwee naar het rustige leventje van die tijd, naar bekende cafés en restaurants. Ze schrijft kort en bondig, helder. Maar ze boeit vooral met haar hartverscheurende en heftige liefdesgeschiedenis. Het boek staat op de longlist voor de International Booker Prize 2024. Terecht.*
*Kairos is beloond met de International Booker Prize 2024.
Jenny Erpenbeck – Kairos (Kairos, vert. Elly Schippers), De Geus 2024
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Het verhaal van het grote kind
Oost-Berlijn:
Thomas Brussig – Het kortste stuk van de Sonnenallee
Lutz Seiler – Stern 111
Over een ander stel waar leeftijdsverschil uiteindelijk gaat wringen:
Coco Mellors – Cleopatra en Frankenstein
Liefde na de val van de muur:
Katje Lange – Müller – Kwaaie schapen
Een onmogelijke liefde:
Katje Lange – Müller – Puppy liefde
Over en uit de DDR:
Juli Zeh – Ons soort mensen
Saša Stanišić – Nacht voor het feest
Katja Lange-Müller – De laatsten
Judith Schalansky – De nek van de giraf (De lessen van mevrouw Lohmark)
Michael Kumpfmüller – Lotgevallen van een beddenverkoper
Uwe Johnson – Een jaar uit het leven van Gesine Cresspahl