Amerika op z’n smalst
Roman over na-oorlogs modern Amerika.
Nathan Zuckerman, een man al op leeftijd, raakt bevriend met een decaan van de Universiteit van Athena, Coleman Silk, ook op leeftijd, die hem vraagt een boek te schrijven over hem en het onrecht dat hem is aangedaan. Silk was een vrije, populaire decaan. In een college waarin hij twee studenten al een tijdje miste, betitelde hij de afwezigen als ‘spoken’, wat door zijn vijanden werd uitgelegd als een racistisch scheldwoord ‘spooks’ voor zwarte mensen, want het toeval wilde dat de twee afwezige studenten zwart waren. Opgehitst door mensen die hier een slaatje uit wilde slaan, kwam er een gigantische rel uit voort, waarna Silk aftrad. Maar het meest verbitterd was Silk wel over het feit dat ze zijn vrouw hadden vermoord: volgens Silk kon zij de haatcampagne niet meer aan en kreeg een hartstilstand.
Zo leerde Zuckerman een verbitterde oude man kennen, met wie hij eenzame middagen doorbracht, naar de radio luisterend en schakend. Op een dag leek Silk uit deze lethargie te ontwaken en vertelde hij vol enthousiasme over de Viagra-pil en zijn nieuwe vriendin: een jonge schoonmaakster van de Athena Universiteit, Faunia Farley.
Dat was weer voer voor de tegenpartij, onder leiding van een jonge, mooie professor aan de universiteit, Delphine Roux, die deze Faunia zag als een zoveelste slachtoffer van Silk: een in het verleden mishandelde vrouw, die niet kan lezen. Wat heeft zij bij zo’n oude ex-professor te zoeken?
En zo kwamen er weer nieuwe roddels op gang, die zelfs Silks kinderen bereikten.
Zuckerman beschouwt de hele affaire van een afstand en ziet het onheil al van verre aankomen: Les Farley, de gewelddadige Vietnamveteraan en ex-man van Faunia. En wanneer al het leed is geschied, blijft Silk Zuckerman verrassen door zijn grote geheim dat hij zo lang met zich mee heeft gesleept…
De menselijke smet wordt gezien als de derde in een rij van Roth’s American Trilogy, na Amerikaanse Pastorale en Ik was getrouwd met een communist. Gemeenschappelijke delers zijn de schrijver Nathan Zuckerman, die ook wel de schrijver zelf voorstelt, en de sociaal/politieke thema’s van het Amerika na de jaren 50. Voor Roth zijn er drie belangrijke tijdperken tijdens zijn leven in zijn land geweest: het McCarthy tijdperk met de heksenjachten op communisten, de Vietnam-oorlog met alle gevolgen van dien en tenslotte in de jaren 90 Clinton en de impeachment-procedure, na zijn affaire met Monika Lewinsky, die een eye-opener voor Roth was over hoe laag de Amerikaanse moraal was gezonken. Deze laatste gebeurtenis, tezamen met een oude herinnering uit zijn studententijd op de universiteit van Chicago, waar hij een zwart meisje leerde kennen, wiens ouders zo blank waren als maar kon zijn, en hem vertelden over sommige familieleden die bewust uit de zwarte gemeenschap stapten om voor blank door te gaan, vormen de kern van het verhaal.
De hoofdpersonen zijn dan ook allemaal mensen die hiermee te maken hebben. Behalve het hoofdthema over een zwarte man die zo blank is, dat hij het zwart-zijn verloochent, is er een feministische vrouw die een heksenjacht ontketent omdat ze zelf seksueel gefrustreerd is en denkt er goed aan te doen zich met andermans leven te bemoeien, is er een gevaarlijke Vietnam-veteraan, die zoveel haat in zich draagt dat zelfs zeer aangepaste therapieën hem niet uit deze hel kunnen bevrijden, is er een universiteitsgezelschap dat alleen maar uit is op hun eigen hachie redden en zo ongelooflijk dom zijn dat ze de meest onwaarschijnlijke roddels voor zoete koek nemen.
Roth is duidelijk in zijn boek. Hij beschrijft de karakters met gedreven passie, maar hij moet een sombere kijk op de Amerikaanse maatschappij hebben, want als dit Athena, waar het verhaal zich afspeelt, een Amerikaans doorsnee stadje moet voorstellen, is het triest gesteld met de Amerikaanse maatschappij en het universitaire milieu.
Philip Roth heeft veel fans en er zijn veel mensen die blindelings met hem weglopen als een van de grote schrijvers van onze tijd. Verhalenverteller bij uitstek, wordt hij genoemd, maar juist dit verhaal vind ik een beetje rommelig. Het grote geheim van Coleman Silk komen wij al snel te weten en dan is eigenlijk de grootste spanning al uit het verhaal. Dat het slecht afloopt, krijgen we ook al vrij snel te horen, en dan is het enige wat de spanning nog op de been houdt: wanneer en hoe? En wanneer we dat weten, blijft er enkel nog over de roddelcampagne en de afwikkeling, iets wat lang niet zo spannend is als wanneer ook wij, net zoals Zuckerman, het geheim pas aan het graf van Silk zouden hebben vernomen. Het boek heeft veel potentieel aan drama, maar is jammergenoeg niet zo dramatisch opgebouwd. Uit deze gegevens had veel meer gehaald kunnen worden.
Dan is er Roth’s schrijfstijl die vaak als lyrisch wordt omschreven, maar erg langdradig en omslachtig is. Daar moet je van houden. En er zijn veel zinnen die gewoon niet lopen. Er zit geen ritme in de taal, maar dat kan ook aan de vertaler liggen.
Het boek is een mooi, doch somber tijdsbeeld van de Amerikaanse maatschappij, maar als verhaal vind ik het tegenvallen. Te veel pretentieus aandoende tierelantijntjes in een taal die niet lekker loopt.
Philip Roth – De menselijke smet, Meulenhoff 2000
Boekenlinks:
Misschien wel Roth’s meest bekende boek:
Philip Roth – Portnoy’s klacht
Spelend rond Amerikaanse universiteiten:
Denis Johnson – De naam van de wereld
Saul Bellow – Ravelstein
John Williams – Stoner
Zadie Smith – Over schoonheid
Een andere Amerikaanse affaire:
Tom Wolfe – Het vreugdevuur der ijdelheid