Ode aan de conceptuele kunst
Ierse roman over depressieve vrouw.
“Kunst en somberheid, die eeuwig duren.” Hiermee eindigt deze fraaie roman. Het sluit de passage over het project Zevenduizend eiken af, de bijdrage van Joseph Beuys aan de zevende editie van de prestigieuze kunstmanifestatie Documenta te Kassel (Duitsland) in 1982. In en rond de stad werden duizenden eiken geplant, waar naast de stam een basalten zuil werd geplaatst. Het planten van de bomen nam enige jaren in beslag, ging ver over Duitslands grenzen heen en gaat nog steeds door, ook al stierf Beuys in 1986: de bomen groeien, sterven en worden herplant.
De originele versie van deze roman draagt echter de titel van Richard Longs project A Line made by Walking. De kunstenaar bleef heen en weer lopen over een stuk land tot er een duidelijke lijn zichtbaar werd. De 26-jarige hoofdpersoon Frankie loopt dan wel niet heen en weer, maar valt en staat op, totdat ze het patroon herkent en kan doorbreken.
Waarom de Nederlandse vertaler/uitgever het werk van Joseph Beuys als titel heeft gekozen is me niet helemaal duidelijk. Frankie lijdt weliswaar aan somberheid, maar het is maar de vraag of die gemoedstoestand een eeuwigheid zal duren, zoals de eikenbomen van Beuys.
Frankie voelde zich niet zeker op de kunstacademie van Dublin, werd depressief en trok zich terug in de bouwvallige bungalow van haar nog niet zo lang geleden overleden oma, ergens op het platteland. Ze is blij dat ze deze plek heeft om alleen te zijn en zo niet terug hoeft onder de vleugels van haar ouders. Haar moeder komt haar regelmatig opzoeken, maar verder wil ze het liefst niemand zien, ook al kan ze bezoekjes van de oude buurman van haar oma niet vermijden en komen er later in het verhaal kopers voor de bungalow kijken.
Frankie is flink depressief, maar probeert de somberheid in alle eenzaamheid te doorbreken. Hiervoor zet ze overal vraagtekens achter en haalt regelmatig kunstprojecten aan, die met haar gemoedstoestand te maken hebben. Bijna 70 kunstprojecten passeren zo de revue. Korenveld met kraaien van Vincent van Gogh prijkt op de uitgebreide lijst achterin het boek, maar het merendeel van de kunst waaraan wordt gerefereerd, zijn conceptuele projecten, zoals In search of the Miraculous van Bas Jan Ader, waarin de kunstenaar in een klein bootje de oceaan opstoomt en nooit meer terugkomt, The Lightning Field van Walter de Maria, waarin er een veld is gecreëerd met honderden stalen palen waarin de bliksem vrij spel heeft.
Het project dat in het begin het meest op Frankie’s lijf is geschreven, is My Bed van Tracey Emin, die een niet opgemaakt bed omringd door tal van persoonlijke spullen tentoonstelde. Het project ontstond nadat Emin enkele dagen niet haar bed uitkwam en zich in leven hield met alleen alcohol. Ook Frankie heeft in het begin moeite met haar bed uit te komen. Ze gaat ook graag zomaar op het tapijt liggen, om zo een beter contact te hebben met haar overleden oma.
Frankie heeft echter haar eigen kunstproject: het fotograferen van dode dieren, de zogenaamde roadkills die ze her en der vindt. Zo is ieder hoofdstuk naar een gevonden dier vernoemd. Sinds haar kindertijd koestert ze dieren en talrijk zijn de dieren die ze halfdood vond en probeerde op te lappen, meestal zonder resultaat. Met meer aandacht dan haar fotolens kan geven, bestudeert ze de dieren en stelt zich hierbij vragen over leven en dood.
Frankie is zo verdomde onzeker over zichzelf, maar alles is precies op de grens van het normale. De vele vragen die Frankie zich stelt, zouden wij ons ook kunnen voorhouden. Haar observaties zijn simpel, haar herinneringen teder, haar meeste acties niet zo gek. Ze leeft op een grens met obsessies en onzekerheid. Naar welke kant gaat ze vallen?
In het begin denk je dat de kunstprojecten waaraan Frankie refereert (“ik overhoor mezelf”), er aan de haren zijn bijgesleept. Zoek je de projecten op, dan begin je in te zien waarom Frankie ze in welke fase oproept. Ze hebben te maken met Frankie’s proces van beter worden. De kunstenaars roepen soortgelijke vragen op met hun kunstwerken, Sara Baume doet het met woorden.
Sara Baumes debuutroman Stommelen stampen slaan was van een zeldzame schoonheid en had ook een onstabiele hoofdpersoon, die veel refereerde aan de natuur. Deze nieuwe roman presenteert een geheel nieuwe stem en concept, die de wereld om zich heen bevragen in termen van leven en dood en normaal en gestoord. Het is een gedurfde en originele combinatie van literatuur met de niet zo bekende conceptuele kunst en zou zomaar een conceptueel kunstproject op zichzelf kunnen zijn.
Sara Baume – Zevenduizend eiken (A Line made by Walking, vert. Lette Vos), Querido 2018
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Weken maanden jaren
Handwerk
Stommelen stampen slaan
Uit dezelfde school:
Claire-Louise Bennett – Poel
Claire-Louise Bennett – Kassa 19
Kunst in de literatuur:
Siri Hustvedt – Wat me lief was
Sara Stridsberg – Droomfabriek
Onzekerheid:
Sally Rooney – Prachtige wereld, waar ben je
Elif Batuman – De idioot
Een depressie verslaan:
Deborah Levy – Augustusblauw
Mariana Leky – Dichterbij dan je denkt
Erlend Loe – Naïef. Super