Het mysterie van de Flannan eilanden
Engelse roman over drie verdwenen vuurtorenwachters.
Vuurtorenwachter klinkt als een romantisch beroep: prachtige uitzichten over de telkens veranderende zee. Vroeger hadden mannen, die zich tijdenlang inzetten om de lichtbakens brandende te houden, het echter zwaar, daar ze oneindige stapels brandstof de hoogte in moesten sjouwen om het vuur gaande te houden. Vervolgens kwamen er lampen en werden de vuurtorenwachters ontlast, maar ze moesten nog steeds de knipperende lichten aan- en uitdoen en de uitkijk houden over de woelige golven. Tegenwoordig is het beroep gereduceerd tot nog enkele verkeersleiders op zee en gaat het bedienen van het vuurtorenlicht geheel automatisch.
In het jaar 1900 moesten de lampen nog met de hand worden aangedaan. Ook op de Flannan eilanden in de Schotse Hebriden, waar op een goede dag in december het licht van vuurtoren Eilean More niet aan was, waarop een schipper alarm sloeg. De drie dienstdoende vuurtorenwachters bleken spoorloos te zijn verdwenen.
Er kan alleen worden gespeculeerd over wat er is gebeurd met deze mannen. De meest logische uitleg is dat twee van hen zich in een storm naar buiten waagden om materiaal veilig te stellen, van de kliffen waaiden, waarop de derde man kwam kijken en hem hetzelfde lot trof. Één van de drie oliejassen hing nog binnen. Het kan ook zijn dat ze werden meegesleurd door ongewoon hoge, allesverslindende golven. Zonder keiharde bewijzen begon het verhaal echter zijn eigen paden in te slaan. Mensen lieten er hun fantasie in ruime baan op los: van zeemonster tot buitenaardse wezens die de mannen hadden meegenomen, tot een geplande vlucht, daar de drie een nieuw leven wilden beginnen. Al die verhalen zijn geweldig voer voor schrijvers, zoals voor de Engelse Emma Stonex.
De Eilean More stond op een piepklein eilandje, met steile kusten uit zee oprijzend. Wanneer je de landingsplek ziet waar de schepen konden aanmeren, is het makkelijk te geloven dat je je daar niet moet begeven wanneer een storm zijn golven er op loslaat. Stonex heeft haar verhaal niet alleen zo’n zeventig jaar later gesitueerd, maar heeft ook voor een andere vuurtoren gekozen die niet echt op een eilandje staat, maar als een lange vinger direct uit zee opsteekt, zonder land of gevaarlijke kliffen waar je vanaf kunt waaien. Wanneer je vuurtorens en zee op internet opzoekt, krijg je een aantal angstaanjagende beelden te zien hoe de zee dit soort vuurtorens kan omarmen. Nog meer voer voor verhalen.
Stonex geeft een kijkje in hoe het er het in zo’n toren aan toe ging, waar drie mannen twee maanden dicht op elkaar moesten leven: werken, koken, eten, slapen, lezen, kletsen en een borreltje op z’n tijd. De mannen hadden niet alleen de zee te vrezen, maar ook de vrouwen. Want de intriges rond de mannen worden opgezet door hun achtergebleven weduwen, die niet bepaald de beste vriendinnen waren, blijkt. Het is een onderzoeksjournalist die de dames het vuur aan de schenen legt, zodat er dingen naar boven komen die tijdens het officiële onderzoek nooit zijn verteld en waardoor het leven in de vuurtoren in een ander daglicht komt te staan.
En zo heeft Stonex bijgedragen aan weer wat speculaties over wat er in Eilean More is gebeurd. Ze heeft echter ook een bijzonder aantrekkelijk boek geschreven, in een spannende stijl waarin veel wordt gesuggereerd, maar niets met klem wordt bevestigd. Het is mooi hoe ze haar verhaal heeft opgebouwd, langzaam opstuwend naar een climax, met als bouwstenen de verhalen van de weduwen en hoe het de mannen verging in de vuurtoren. Op de achtergrond de zee en hoe dat machtige water met vuurtorens omspringt: onbarmhartig. Een mooie literaire thriller voor liefhebbers van mysteries en van de zee.
Emma Stonex – De lichtwachters (The lamplighters, vert. Harm Damsma en Niek Miedema), Nieuw Amsterdam 2021
Leestips
Over een eenzame vuurtorenwachter:
Karen Jennings – Een eiland
Over een andere onopgeloste zaak en de zee:
Sheila Armstrong – Er schuilt een vreemde in ons
De verdwijning van ontdekkingsreizigers:
David Grann – De verloren stad Z
Andere verdwijningen:
Jon McGregor – Reservoir 13
Eleanor Catton – Al wat schittert
Deepa Anaparra – Djinn Patrouille op de paarse lijn
Scarlett Thomas – De verdwijning van Thomas Lumas