Een verhaal vol helden
Spaanse semi-historische roman rond een dokter, verpleegster en patiënte in een vrouwengesticht ten tijden van de dictatuur van Franco.
Almuneda Grandes, een veelgeprezen Spaanse schrijfster die haar romans veelal in de tijd van de Spaanse dictatuur van Franco plaatst, schrijft vooral over zaken die vroeger – en zelfs nu – nauwelijks bespreekbaar waren. Er komen veel personages in voor die zich niet wilden neerleggen bij het leven dat hen werd opgelegd door de katholieke kerk en de dictatuur.
Haar meest recente roman ontstond dankzij de moeder van Frankenstein: Aurelia Rodríguez Carballeira, die de Spaanse pers haalde als een moeder die haar dochter doodschoot. Niet zomaar een dochter: Hildegart Rodriguez Carballeira was een wonderkind. Op haar tweede kon ze al lezen, op haar vierde kon ze typen, toen ze tien jaar oud was sprak ze vier talen, op haar elfde wist ze al dat ze wilde opkomen voor vrouwenrechten en gaf er lezingen over. Toen haar moeder haar een aantal kogels door het lijf joeg, was ze negentien en had ze al enkele boeken en talrijke publicaties geschreven over een seksuele revolutie, correspondeerde ze met bekende Amerikaanse seksuologen op wiens aanraden ze de Spaanse afdeling van de World League for Sexual Reform had opgericht en was een kleine beroemdheid. Haar moeder, aanhangster van de Spaanse eugenetica (het verbeteren van de genetische samenstelling van een populatie), besloot echter dat haar dochter een mislukkeling was en zoals een beeldhouwer mislukt werk vernietigt, zo maakte Aurelia korte metten met het leven van haar dochter. Ze werd verbannen naar het krankzinnigengesticht voor vrouwen in Ciempozuelos, de plek waar ook het grootste deel van de roman zich afspeelt.
Deze toch ietwat gestoorde vrouw maakte in het gesticht poppen in de hoop ze – net zoals Frankenstein – tot leven te kunnen wekken. Zij is de spil waar de roman en zijn personages om draaien, het verhaal is echter uitgegroeid tot een ware liefdesroman, waarin vooral het leven van dokter Germán Velázquez uit de doeken wordt gedaan, die een liefde voelde voor hulpverpleegster María, een meisje van armoedige komaf.
Liefhebbers van doktersromannetjes kunnen meteen afhaken: dit is een grootse roman over een zwarte tijd in Spanje, waarin zowel de staat als de kerk angst en terreur zaaide. Het is een ode aan iedereen die zich in die tijd inzette voor de vrijheid, met grote en kleine daden. Het was vooral een tijd waarin de vrouw sterk werd onderdrukt, abortus een doodzonde was, homoseksuelen naar een gesticht moesten, een tijd waarin het communisme zwaar verboden was, er op grote schaal babyroof plaatsvond en waarin niet werd gepraat over schandelijke bloedbaden, zoals die op de weg van Malaga naar Almeria (1937).
De gerenommeerde professor en psycholoog Andrés Velázquez, Germán’s vader, wist dat de barre tijden nog lang zouden aanhouden en zette in 1939 zijn zoon op een boot om naar Zwitserland te gaan, waar hij in alle veiligheid zijn studie geneeskunde kon voortzettenen afronden. Ondanks zijn nauwe betrekkingen met de uit Duitsland gevluchte Goldstein familie bleef Germán heimwee hebben naar het oude en warme Spanje en besloot in 1953 een baan aan te nemen in Spanje, waar hij als arts terecht kwam in het krankzinnigengesticht voor vrouwen in Ciembozuelos. Langzaam maar zeker beseft Germán hoe akelig het leven in zijn vaderland is geworden. Gefascineerd door de pianospelende patiënte Aurelia, leert hij ook María kennen, die zich voor honderd procent inzet voor Aurelia. Beide vrouwen leren hem hoe weinig vrouwen in de Spaanse maatschappij hebben in te brengen. Hevig gefrustreerd omdat zijn programma met een nieuw en goede resultaten opleverend medicijn (chloorpromazine) door de regering wordt verboden, besluit hij toch in Spanje te blijven en zweert dat hij de mensen die dat nodig hebben, zal helpen, zoals María, die steeds verder in de problemen komt.
Grandes weeft moeiteloos fictie (de lijnen van Germán en María) en non fictie door elkaar in een fascinerende roman over psychiatrische klinieken en de donkere tijden van een dictatuur. Aurora, Germán en María vertellen het verhaal, waarin meerdere thema’s strijden om aandacht. Ze worden in de pas gehouden door het leven van Germán en María, waardoor het een meeslepende roman is geworden.
Net zoals de feiten van het Stalinisme slechts langzaam kwamen bovendrijven, heeft ook Spanje nog veel op te biechten. Er zullen nog heel wat schrijvers nodig zijn, om deze donkere pagina’s uit de Spaanse geschiedenis te belichten. Het is confronterend om te lezen wat er nog niet zo heel lang geleden in dit zonnige vakantieland gebeurde, maar Almuneda Grandes maakt dit leed goed door het in zo’n prachtige roman te verpakken.
Almuneda Grandes – De moeder van Frankenstein (La Madre de Frankenstein, vert. Mia Buursma en Rikkie Degenaar), Signatuur 2020
Leeslinks
Van Almuneda Grandes:
Het ijzig hart
De vijand van mijn vader
Luchtkastelen
Over een Ierse vrouw die werd opgesloten in een gesticht:
Sebastian Barry – De geheime schrift
Over de Spaanse burgeroorlog:
Javier Cercas – Soldaten van Salamis
Juan Eslava Galán – De muilezel
Tariq Goddard – Hommage aan een vuurpeloton
Ignacio Martínez de Píson – Melktanden
Juan Marsé – De staart van de hagedis
Mercé Rodoreda – Colometa
Na de burgeroorlog:
Jaume Cabré – De stemmen van de Pamano
Juan Marsé – Ringo
Drie generaties vrouwen uit Spanje:
Kristina Goikoetxea Langarika – Evamar
EEN BOEK KOPEN? STEUN DE LOKALE BOEKHANDEL