Een ‘klassiek’ kerstdiner.
Engelse roman over een Kerstdag en een familiebijeenkomst.
Ali Smith is een geweldige stem in de Engelse literatuur: haar romans eigengereid en haar taal een lust om te lezen. Ze werd dit jaar uitgeroepen tot beste auteur van nu in Engeland en Ierland, terwijl haar roots in Schotland liggen. Haar boeken zetten regelmatig sociaal gedrag ter discussie en het verhaal, verwijzend naar politiek, literatuur en kunst, kent altijd meerdere interessante personages. Haar boeken gaan over gewone mensen, die vaak toch niet zo gewoon blijken te zijn. Gender blijft een geliefd topic voor Ali Smith.
Misschien is een kerstdag doorbrengen bij familie niet de meest originele setting voor een roman, maar laat het maar aan Ali Smith over dat het wel een uitzonderlijke dag zal worden. Ruzie? Uiteraard.
Het verhaal speelt in de tijd dat de Engelsen net voor de brexit hebben gekozen, de Grenfell flat uitbrandde en er fors wat sociale onrust is. Het is de tijd dat alles is gecomputoriseerd: winkel- en bankbedienden lezen hun instructies duidelijk vanaf hun beeldschermen, intermenselijk verkeer gaat steeds vaker via de media, nepberichten worden via diezelfde media verspreid en een telefoon is onontbeerlijk.
De eerste bladzijde knalt erin met alles dood te verklaren. Het is niet geheel duidelijk wie deze mantra in werking heeft gezet. Het verhaal vervolgt met een dag voor kerst: Sofia Cleves, een al wat oudere vrouw, die als gezelschap een zwevend hoofd heeft. Ze laat daarom haar ogen checken, maar die zijn zo goed zoals de motor van een Triumph die in 1946 van de band rolde. Ze is zenuwachtig, daar haar zoon Arthur de volgende dag zal komen met zijn vriendin Charlotte, die ze nog niet heeft ontmoet.
Maar de discussies tussen Charlotte en Arthur over wat echt is of niet, lopen zo uit de hand dat Charlotte Arthur verlaat. Hij baalt, want hij wil het zijn moeder niet laten merken dat zijn verkering uit is en hij weer een mislukking moet verwerken. Charlotte blijft hem pesten door zijn blog voort te zetten, @artinnature, met opvallende nepberichten, die zelfs tot krantenberichten leiden. Net voordat hij de trein moet nemen om naar zijn moeder te gaan, ontmoet hij een meisje, dat bij een bushalte ongestoord een boek zit te lezen. Ze brengt hem op een idee.
Al bij aankomst bij het enorme huis met 12 slaapkamers, begint de boel te ontsporen: Sofia blijkt helemaal geen voorbereidingen te hebben getroffen voor een sprankelende kerstviering. De reddende engel is Iris, de zus van Sofia, met wie Arthur het heel goed kan vinden. Sofia heeft echter niets met haar revolutionaire zus te schaften. Maar Iris komt wel aanzetten met een uitgebreid kerstdiner.
De toon is gezet en het spel kan beginnen. Terwijl we steeds meer leren over Sofia en Iris, doet Lux, het meisje van de bushalte en voorgesteld als Charlotte, haar best zich als een vredestichtende kerstengel te gedragen. Het wordt een memorabele kerst voor allemaal.
Ali Smith wordt geroemd om haar vele woordspelingen. Die zullen misschien niet allemaal zijn meegekomen met de vertaling, maar het boek is behoorlijk onderhoudend en trapt tegen heel wat heilige deurtjes. Ali Smith heeft het niet alleen op de tegenwoordige tijd voorzien, waarin sociale media een anti-communicatie rol spelen, maar ze weet ook haar woorden mooi te gebruiken om de vroegere hippies en wereldverbeteraars plastisch neer te zetten. Iris en Sofia zijn wat dat betreft erg aan elkaar gewaagd: de een te zweverig, de ander te zakelijk. Daartussen beweegt zich de arme Arthur, die het even zonder media probeert te doen. Hij is als de dood dat Lux wordt ontmaskerd als zijnde niet Charlotte, maar daar geeft Lux haar eigen draai aan.
Ali Smith is niet bang om naast het gewone leven met rare dingen aan te komen zetten, zoals een zwevend hoofd of een stuk steen dat als een stuk landschap boven Arthur hangt. Het is geen magisch realisme, maar gewoon een stukje eigenzinnigheid dat de schrijfster gebruikt om haar personages meer realiteit te geven. Misschien denk je in het begin dat het je stoort, maar doorgaand met het verhaal vergeet je de absurditeit en lees je verder. Er is dan ook meer dan we zien.
Winter is een vervolg op Smith’s vorige roman Herfst, dat ik nog niet heb gelezen, maar dit op de shortlist gelande boek voor de Man Booker Prize 2017 zet ik wel op mijn verlanglijst. De boeken kunnen los van elkaar worden gelezen, wat ik zeker ga doen: Ali Smith verrast je keer op keer weer met een stuk mooi en onderhoudend proza. Lente en Zomer zullen hopelijk snel volgen.
Ali Smith – Winter (Winter, vert. Karina van Santen en Martine Vosmaer), Prometheus 2018
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Herfst
Als niet dan zou
De toevallige
Meisje ontmoet jongen
Hotelwereld
Rond een ander kerstdiner:
Jonathan Franzen – De correcties
Een etentje plannen:
Teresa Präauer – Koken in de verkeerde eeuw
Nog een diner:
Cécile Tlili – Een onschuldig diner