Een atlas van strijdende gevoelens
Nederlandse roman over de dood van een vader en de ontwrichting van een gezin.
Ik lees niet veel romans van Nederlandse bodem, omdat Nederlandse schrijvers zich te veel bezoldigen aan navelstaarderij, ik hun proza vaak niet echt kan waarderen, net zoals ze niet uitblinken in verhalen vertellen. Gelukkig zijn er ook genoeg uitzonderingen. Zoals Jaap Robben, die naast kinderboeken ook aan theater doet, en zijn debuutroman voor volwassenen heeft geplaatst op een eiland.
Ik denk dat ik niet de enige ben die van eilanden houd. Ondanks dat ik niet zo graag korte verhalen lees, blijf ik uitkijken naar het boek van Judith Schalansky: De atlas van afgelegen eilanden. Misschien om dezelfde reden kon ik geen genoeg krijgen van het tv-programma Met Floortje naar het einde van de wereld, waarin Floortje Dessing mensen bezoekt die echt totaal afgelegen wonen, al dan niet op een eiland.
Had het eiland bestaan dat Jaap Robben heeft gecreëerd voor zijn roman Birk, dan was Floortje er beslist heengegaan. En had ze een bezoek gebracht aan Dora en Birk, die met hun zoontje Mikael in een van de drie huizen wonen op het kleine eilandje, ergens tussen Noorwegen en Schotland. Vanuit het raam hadden we dan het huis van buurman Karl kunnen zien liggen en al wandelend waren ze vast naar het derde huis gelopen, dat van mevrouw Augusta was, die echter al jaren dood is en wiens huis langzaam maar zeker aan het vervallen is. Floortje was er misschien wel naar binnen gegaan en had dan met verbazing geconstateerd, dat de inrichting nog grotendeels intact zou zijn: tafels, stoelen, huisraad; niemand die het had opgeëist. Zou Birk dan hebben opgebiecht, dat hij er af en toe kwam om er een cadeautje voor Dora uit te zoeken?
Misschien was Floortje er wel aangekomen na de noodlottige middag waarop Birk verdween in de golven van de immense zee. Zou ze dan de grote eenzaamheid van Mikael hebben opgemerkt, zou ze hebben gezien dat Dora de dood van haar man maar nauwelijks kon bevatten? Zou ze in het huis van mevrouw Augusta de slaapkamerdeur open hebben gedaan?
Birk is een prachtige en krachtige roman over de ontwrichting van een gezin. Over een jongetje dat zijn vader verliest, probeert te leven met een schuldgevoel en daarom telkens toegeeft aan de steeds gekker wordende eisen van zijn rouwende moeder. Als troost – of is het een zelfopgelegde straf – wil hij het jong van een zeemeeuw adopteren. Hij haatte zeemeeuwen – aaseters en rustverstoorders – maar doet hevig zijn best ze vanuit een ander perspectief te gaan zien: kan hij van ze houden?
Het is geen zielig verhaal over een eenzaam jongetje op een afgelegen eiland: Mikael is dan weer ontroerend, dan weer stuurs en krijgt woedeaanvallen. Mikael voelt aan als een kleine vulkaan die op uitbarsten staat. Met zijn kindervoeten rent hij over het eiland, probeert oude tijden te doen herleven in mevrouw Augusta’s huis, smeert Karl stroop om de mond als hij iets nodig heeft, maar haat hem net zo hard. Hij houdt van zijn moeder, maar verstopt zich ook regelmatig op zijn kamer om haar niet te zien. Ondanks dat hij ouder wordt en zijn seksuele lusten zich kenbaar maken, ondanks dat hij kleine flitsen van de grote wereld te zien krijgt – zoals wanneer Karl hem meeneemt naar de ‘Vrouwenstad’ of de schipperszoon zijn vriendinnetje meeneemt – ligt er voor Mikael geen beloofd land achter de horizon. Hij moet het doen met zijn eiland, een ontsporende moeder en hij mist zijn vader.
Robbens proza is prachtig en beeldend en deze schoonheid ligt er niet aan dat het verhaal speelt op een klein eiland. Onder zijn woorden schittert de flora van de mens, de verwarrende gevoelens waarmee een jongen klaar moet zien te komen. Schuld, liefde, verdriet, stoer zijn; het is niet makkelijk om de strijdende partijen uit elkaar te houden. Robben beschrijft eenvoudige handelingen, die zoveel teweeg brengen. Ook bij de lezer. Een prachtig boek.
Jaap Robben – Birk, De Geus 2014
Leestips:
Van dezelfde schrijver:
Zomervacht
Kinderen en de dood van een ouder:
Mitch Cullin – Getijdenland
James O’Neill – Verstoring
Jonathan Safran Foer – Extreem luid & ongelooflijk dichtbij
Schuldig voelen:
Maddalena Vaglio Tanet – Ballade van het bos