Schaakmat
Pakistaans/Engels verhaal over een hedendaagse Antigone.
De Brits-Pakistaanse schrijfster Kamila Shamsie heeft enkele terugkerende thema’s in haar werk: oorlog, terrorisme en onmogelijke liefdes. Speelden haar eerste romans nog in haar geliefde geboortestad Karachi – een stad die ze vereerde – sinds haar ster rijzende is, heeft ze haar literaire vleugels uitgeslagen en zijn haar personages van over de hele wereld.
Vanuit het hart van haar wereld, eens een heerlijke stad om in te leven (Kartografie), nu een poel van haat, nijd en terrorisme, verspreidt haar aandacht zich naar andere brandhaarden en tijden, zoals de atoombom op Nagasaki, de bloederige splitsing van India en Pakistan, en tenslotte de hedendaagse plekken waar terrorisme broeit en haat en verderf zaait (Verbrande schaduwen).
Shamsie’s personages leven niet in één land, hun familiegeschiedenis gaat ruim over vele grenzen, net zoals tegenwoordig iedereen regelmatig naar het buitenland gaat, ook al is het maar voor een vakantie. Shamsie’s personages zijn veelal immigrantenkinderen, hun geschiedenis verbonden met gewelddadige gebeurtenissen.
Haar nieuwste roman begint in Amerika, maar speelt grotendeels in Londen. Ditmaal is de familie klein: een tweeling en een oudere zus. De moeder gestorven, de vader waarschijnlijk ook. Hij is een taboe in de familie, want als een jihadstrijder, die vocht in verschillende oorlogen zoals die van Joegoslavië, heeft hij de familie te schande gemaakt. Shamsie heeft zich met dit verhaal niet beperkt tot Engeland, Amerika en Pakistan. Ze sleept er deze keer ook de oude Grieken bij: het is een moderne versie van de mythe van Antigone, een beroemd toneelstuk van Sofokles, over een zus die ondanks het verbod van de koning haar broer op eervolle wijze wil begraven.
Het verhaal is in vijf hoofdstukken ingedeeld, waarin elke keer een nieuwe verteller optreedt. Het verhaal begint bij Isma, een Pakistaanse die in Londen woont en naar Amerika vliegt voor haar studie. Ze wordt aangehouden, verhoord en mist haar vliegtuig, maar is blij wanneer ze in Amerika is gearriveerd. Ze staat in nauw contact met haar jongere zusje Aneeka, die in Londen treurt om het vertrek van haar zus, maar ook om de verdwijning van haar tweelingbroer Parvaiz, die de benen heeft genomen naar IS. Isma wil zijn naam niet meer horen. Ze vindt dat hij hun familie heeft verraden door ze bloot te stellen aan nog meer stigmatisering. Ze ontmoet Eamonn, een jonge Pakistaner uit Londen, wiens vader ze uit het verleden kent: Karamat, een politicus die zijn Pakistaanse afkomst niet hoog heeft zitten en die het schopt tot minister van binnenlandse zaken in Engeland.
Wanneer Eamonn terug naar Londen gaat, ontmoet hij er Aneeka, met wie hij een stormachtige liefdesrelatie begint. Aneeka wil hun verhouding echter wel geheim houden. Ze vertelt over haar broer en Eamonn over zijn vader, die hij als zoon adoreert. Aneeka heeft in het geheim contact met Parvaiz en wanneer deze beseft welke fout hij heeft gemaakt, wil hij terug naar Londen. Aneeka trekt een plan om hem te helpen.
Ook Parvaiz komt aan het woord en vertelt over hoe hij opgroeide met zijn zussen en afwezige vader en hoe hij tenslotte werd geronseld, in het spoor van zijn vader. Eamonn vertelt over zijn liefde voor Aneeka en hoeveel moeite hij heeft met de geheimhouding van hun relatie. Hij zoekt hulp bij zijn vader die schrikt van het verhaal, omdat het zijn positie als minister van binnenlandse zaken kan schaden. Tenslotte heeft Karamat het laatste woord over de dramatische gebeurtenissen en de onmogelijke beslissingen die hij moet nemen.
Het is een echt Grieks drama met veel thema’s: vooroordelen, stigmatisering, familieliefde, verraad, vader-zoon-verhouding en de echte liefde. Kamila Shamsie bouwt het verhaal behoedzaam op: beginnend bij de stigmatisering van een Pakistaanse immigrantenfamilie van wie de vader als terrorist wordt beschouwd. Aan de andere kant is er Karamat, ook een Pakistaanse immigrant, die zijn belangrijke positie boven die van zijn familie stelt. Terwijl de familie van Isma en Aneeka op hun tenen loopt, steelt de rijke Karamat de show door charmant maar in zijn ogen rechtvaardige, harde uitspraken over immigranten te doen. Er is de verhouding tussen twee zussen: de oudste die haast preuts leeft naar haar geloof, terwijl Aneeka alle regels niet zo letterlijk neemt. Als deel van een tweeling heeft ze een nauwere band met haar tweelinghelft, iets wat Isma maar heel moeilijk kan begrijpen.
Dan is er de liefde tussen een zus van een terrorist en de zoon van een minister van binnenlandse zaken. Is de liefde oprecht, of is de agenda van Aneeka belangrijker dan hun samenzijn? Van een onbesuisde vlotte meid, verandert ze in een vastberaden Antigone.
Een verhaal vol spanningen tussen personages, die botsen en strijden voor hun familie of hun idealen. Wat is belangrijker? Een kleurrijk verhaal waarin twee culturen om elkaar heen draaien. Shamsie weet het indrukwekkend mooi te verwoorden. Het geeft een leerzame kijk in de immigrantenwereld, zoals al Shamsie’s meest recente boeken doen. Het spiegelt onze wereld vol dreiging en vooroordelen. Deze schitterende nieuwe versie van Antigone heeft bovendien een hartverscheurend einde.
Kamila Shamsie – Huis in brand (Home Fire, vert. Anne Jongeling), Signatuur 2018
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Beste vrienden
Kartografie
Verbrande schaduwen
Een terrorist in de familie:
John Updike – De terrorist
Fernando Aramburu – Vaderland
Een familie in Pakistan:
Nadeem Aslam – De tuin van de blinde
Vluchtelingen:
Mohsin Hamid – Exit West
Een jacht op een terroriste:
Richard Flanagan – De onbekende terrorist