Een meesterwerk
Grootse Chileense roman over een verdwenen Duitse schrijver en vermoorde vrouwen in Mexico.
De Chileense dichter Roberto Bolaño, die soms wel wordt omschreven als een moderne beatnik, die door verschillende landen zwierf, maar zich uiteindelijk vestigde in Spanje, besloot romans te gaan schrijven om in het levensonderhoud te voorzien van zijn kinderen. Bolaño was niet het soort schrijver die uit was op een bestseller. Toch heeft hij voor zijn laatste roman twee populaire literaire thema’s centraal gesteld in zijn meesterwerk 2666, een boek dat in de Nederlandse vertaling over de 1000 bladzijden telt: verdwenen schrijvers en misdaad. In het eerste en laatste hoofdstuk staat de verdwenen Duitse schrijver Benno von Archimboldi centraal en de overige drie hoofdstukken draaien rond de moorden en verdwijningen van vrouwen in Santa Teresa, een stadje in het noorden van Mexico, aan de Amerikaanse grens.
In werkelijkheid heet Santa Teresa Ciudad Juárez, de Mexicaanse stad waar sinds 1993 honderden vrouwen en vooral jonge meisjes zijn vermoord en verdwenen, zonder dat de politie enig idee heeft wie of welke organisatie achter deze misdaden zit. Het boek kan bijna een eerbetoon zijn aan al deze vrouwen, waarvan velen nooit zijn geïdentificeerd en die vaak verminkt, verkracht en soms in ontbindende conditie zijn teruggevonden.
Het lijkt er in het boek even op dat Bolaño de ambitie had er een thriller van te maken. Terwijl de vier Europese literatuurcritici in het eerste hoofdstuk nauwelijks aandacht schenken aan het feit dat er in Santa Teresa zoveel vrouwen verdwijnen, krijgen we in het tweede hoofdstuk, ‘Het deel van Amalfitano’, te maken met de ongerustheid van een vader, die bang is dat zijn dochter in de handen van de moordenaars valt. Het derde deel gaat over de Amerikaanse journalist Oscar Fate, die naar Santa Teresa wordt gestuurd om een bokswedstrijd te verslaan, maar zich ook begint te interesseren voor de vele moorden op de jonge vrouwen.
Het vierde en langste hoofdstuk, ‘Het deel van de misdaden’, is doorspekt met stukken waarin Bolaño de droge opsomming maakt over waar weer een vrouw is gevonden, hoe ze waarschijnlijk om het leven is gebracht, welke kleren ze droeg en wie ze was of dat niemand haar kon herkennen. Het gaat hier over wel zo’n honderd vrouwen en soms lijken de pagina’s met deze opsommingen eindeloos. De haast klinische beschrijvingen van deze gruwelijke vondsten worden afgewisseld met stukken over verschillende politieambtenaars, zoals rechercheur Juan de Dios Martínez en de van een drugsbaron afgesnoepte jonge rekruut Lalo Cura, die ‘s avonds allerlei handboeken over recherchewerk leest, maar die geen steek verder komt met het onderzoek.
Er lijkt schot in de zaak te komen wanneer de eigenaar van een computerwinkel, Klaus Haas, zijn entree in de roman maakt (eigenlijk werd hij al aan het einde van het derde hoofdstuk geïntroduceerd). Hij wordt gevangengezet en krijgt al de moorden in de schoenen geschoven.
Maar de boeken van Bolaño zijn geen thrillers, noch romans die zijn opgebouwd volgens de regels van een Grieks drama. Bolaños vorige grote epos De woeste zoekers en 2666 kenmerken zich door zoektochten die zelden worden beloond met een oplossing: in De woeste zoekers reizen de dichters Arturo Bolaño en Ulises Lima de wereld af, op zoek naar de dichteres Cesárea Tinajero. 2666 begint met vier Europese critici die op zoek gaan naar schrijver Benno von Archimboldi. Hun Mexicaanse collega en professor Amalfitano heeft een boek over mathematiek aan de waslijn gehangen, maar of deze handeling hem een beter inzicht in de wetenschap zal geven, is maar de vraag. Journalist Oscar Fake staat aan het begin van een zoektocht, samen met journaliste Guadalupe Roncal, die hem meevraagt iemand in de gevangenis te bezoeken. We zullen nooit weten wat dit bezoek hen oplevert.
Het enige cadeau dat Bolaño de lezer doet is het laatste hoofdstuk, waarin we eindelijk kennismaken met de schrijver Benno von Archimboldi. Weer een prachtige serie verhalen, waarvan één verhaal zelfs even neigt recht uit het boek De Welwillenden van Jonathan Littell te komen, een boek over Duitsers die in de Tweede Wereldoorlog tot taak hadden joden uit te moorden.
Het mysterie van Benno von Archimboldi lijkt hiermee opgelost te worden en Archimboldi stapt op de allerlaatste bladzijde zelfs in het vliegtuig op weg naar Santa Teresa. Wanneer je 2666 dichtslaat, kom je echter tot de conclusie dat je nog steeds maar bar weinig weet over Archimboldi, laat staan over zijn werk dat zo wordt vereerd in het eerste hoofdstuk door de vier critici die de wereld afreizen om deze voor een Nobelprijs genomineerde schrijver te vinden. De moorden van Santa Teresa, net als die in Ciudad Juárez, zijn nooit opgelost.
2666 is net als De woeste zoekers een caleidoscopisch verhaal waar de literatuur bloeit in een woeste wereld vol kwaad. Het verhaal waaiert uit vanuit Amerika naar Europa of omgedraaid. Het verhaal zit vol diepere verhalen, de personages kunnen overal opduiken, er zijn volop literaire verwijzingen en de doden zijn niet te tellen in 2666.
Oorspronkelijk had Bolaño de roman in vijf verschillende boeken willen uitgeven. Na zijn dood in 2003, toen hij 2666 bijna voltooid had, heeft zijn uitgever echter anders besloten en de vijf boeken als hoofdstukken van één lijvige roman gebundeld. Wat het werk nog indrukwekkender maakt.
Roberto Bolaño was een wereldzwerver, maar ook een zwerver door de literaire wereld. Een ‘enfant terrible’, maar wel een die de moderne wereld recht in het gezicht kon kijken. Zijn wereld is misschien niet romantisch, maar wel poëtisch. De woeste zoekers en 2666 maken de lezer tot zwerver in Bolaño’s wereld, die vol dwalingen, sfeer en verhalen zit. Een wereld waarvan het moeilijk afscheid nemen is.
Roberto Bolaño – 2666 (2666, vert. Aline Glastra van Loon en Arie van der Wal), Meulenhoff 2009
Leestips
Van dezelfde schrijver:
De woeste zoekers
De wilde detectives (nieuwe uitgave van ‘De woeste zoekers’)
Een thriller over de moorden in Ciudad Juárez (in het Frans):
Patrick Bard – La frontière
Een ruige roman over de drugskartels en een hevige verliefdheid:
Guillermo Arriaga – Het vuur redden
Over een armoedig Mexicaans stadje
Fernanda Melchor – Orkaanseizoen
Een Afrikaanse zoektocht naar een schrijver:
Mohamed Mbougar Sarr – De diepst verborgen herinnering van de mens
Gewelddadig maar mooi:
Cormac McCarthy – De grenstrilogie
Cormac McCarthy – Meridiaan van bloed
Over een SS-er in de Tweede Wereldoorlog:
Jonathan Littell – De welwillenden