Vladimir Nabokov – Lolita (1955)

Fille fatale

Amerikaanse roman over de liefde van een oudere man voor een jong meisje.

Lolita wordt wel een van de beste romans van de 20ste eeuw genoemd. Het boek munt dan ook uit in taal en stijl. Maar het is bovenal zijn controversiële inhoud die het beroemd heeft gemaakt.

Het verhaal wordt verteld als dagboekfragmenten die Humbert Humbert in de gevangenis heeft geschreven. Humbert is een Europese emigrant die in Amerika aankomt en een kamer zoekt. Hij vindt deze bij een hospita die een heel mooie jonge dochter heeft, Lolita, waar Humbert hopeloos verliefd op wordt. Hij trouwt haar moeder om bij Lolita te kunnen zijn en wanneer zijn bedrog uitkomt, verongelukt de moeder zodat Humbert met Lolita op stap kan gaan. Als in een echte road-movie doorkruisen ze Amerika en reizen van motel naar motel, totdat de jonge Lolita voor een andere man valt en Humbert Humbert het nakijken heeft.

Het is vooral de liefde tussen een heel jong meisje en een oudere man die de mensen in die tijd choqueerde. Het is nu moeilijk voor te stellen dat de van oorsprong Russische schrijver en later in het Engels schrijvende Vladimir Nabokov (1899-1977) aanvankelijk moeite had een uitgever te vinden voor deze bestseller. Die vond hij in 1955 in Parijs en pas drie jaar nadat het boek in Frankrijk was gepubliceerd kwam het op de Amerikaanse markt, mede dankzij de goede recensies van critici en mede-schrijvers zoals Graham Greene.

Het boek wordt ook geprezen wegens Nabokov’s satirische kijk op het Amerikaanse leven indertijd. Nabokov, die voor de Russische revolutie eerst naar Berlijn vluchtte (1923), vervolgens naar Parijs (1937) en enkele jaren later naar Amerika (1940), was zelf een Russische emigrant die echter met meerdere talen was opgevoed en o.a. in Engeland had gestudeerd. In Lolita is de kloof tussen Humbert Humbert, komende uit een verfijnde Europese wereld, en de platte wereld van Lolita vol kauwgum kauwende, oppervlakkige en ordinaire Amerikanen op bijzonder satirische wijze weergegeven. Het plaatst het snelle Amerikaanse leven tegenover het meer intellectuelere leven van de ‘oude wereld’.

De schrijver Michael Marr beschrijft in The two Lolita’s dat het heel goed zou kunnen dat Vladimir Nabokov het boek onbewust heeft geschreven naar aanleiding van het korte verhaal Lolita (1916) van de Duitse schrijver Heinz von Eschwege, die toen Nabokov in Berlijn woonde populair was. Het verhaal gaat over een oudere man die naar het buitenland reist, zijn intrek neemt bij een hospita en verliefd wordt op haar tienerdochter.

Het is echter Vladimir Nabokov die de naam Lolita onsterfelijk heeft gemaakt. Nadat het boek populair was geworden durfden niet veel ouders hun dochter nog Lolita te noemen en het plaatsje Lolita in Texas heeft even overwogen om van naam te veranderen. Terwijl in het boek jonge aantrekkelijke meisjes nog ‘nimfen’ worden genoemd, heeft dankzij de roman de naam ‘Lolita’ in de volkstaal deze uitdrukking overgenomen. ‘Lolita’ staat nu voor jonge verleidelijke meisjes.

In 1985 werd er een eerste versie van het verhaal gepubliceerd onder de naam The enchanter. Nabokov had dit verhaal reeds in 1939 geschreven in het Russisch en het vertoont grote verschillen met de Lolita uit 1955. De roman speelt in centraal Europa, zodat de satirische toon nog niet helemaal aanwezig is, de hoofdpersoon krijgt het jonge meisje niet en het verhaal is lang niet zo’n kunstig taalwerk.

De films, popliedjes en boeken zijn legio waarin naar Lolita van Nabokov wordt verwezen. Vooral Stanley Kubricks filmversie van het boek met de gelijknamige titel (1962) had veel succes. In 1997 werd het boek door Adrian Lyne voor de tweede keer verfilmd. Naast verfilmingen zijn er theaterstukken en een musical gemaakt naar de roman Lolita.

Lolita is op veler wijze een geniaal boek dat ook nu nog vele lezers zal trekken. Het geeft een mooi tijdsbeeld van de jaren ’50 in Amerika, het is een spannend verhaal over liefde en bedrog en het is literair een bijzonder onderhoudende roman.
Vladimr Nabokov – Lolita (Lolita, vert. Rien verhoef), De Bezige Bij, 2006

Leeslinks

Seksueel getinte klassiekers:
Benoîte Groult – Zout op mijn huid
D. H. Lawrence – Lady Chatterley’s minnaar

Zeer seksueel getinte klassiekers:
Pauline Reage – L’histoire d’O
Marquis de Sade – Justine
Modern seksueel getinte literatuur:
Charlotte Roche – Schootgebed
Edith Templeton – Gordon
Catherine Millet – Het seksuele leven van Catherine M.