Indrukwekkend semi-historisch epos over 4 Indiase families in het net zelfstandig geworden India.
Aravind Adiga – De witte tijger
Luchtige satire over de rauwe kanten van India en hoe hogerop te komen.
De andere kant van India
In veel romans over India wervelen bonte kleuren en waaien duizelingwekkende geuren van de bladzijdes. In zowel De geschikte jongen als in De witte tijger ligt het accent niet op die kleurrijke magie van India, maar zijn de verhalen geconcentreerd op het kastenstelsel en de politieke corruptie van het land.
De geschikte jongen is een indrukwekkend epos van bijna 1400 pagina’s over vier families in een fictieve stad aan de Ganges in het jaar 1951. Het land was pas vier jaar zelfstandig. Eerst bestond India uit verschillende koninkrijken en vervolgens regeerden de Engelsen het gebied bijna een eeuw lang. Na de onafhankelijkheid en de scheiding met Pakistan in 1947 werd Nahawarlal Nehru de eerste premier van India en werd er gezocht naar een eigen identiteit, waarbij men er niet onderuit kwam om landverdelingen en andere impopulaire maatregelen te treffen. Het verhaal speelt grotendeels in de fictieve stad Brahmpur, waar religieuze feesten rond de heilige Ganges aan de orde van de dag waren. Maar ook het leven op het platteland, waar vele dorpen in bittere armoede leefden, komt uitgebreid aan bod.
De hoofdpersonen uit De geschikte jongen komen allemaal uit goed bemiddelde families, waar Engels nog regelmatig de voertaal is. De rode draad door het verhaal is de zoektocht van weduwe Rupa Mehra, die voor haar dochter Lata een geschikte huwelijkskandidaat zoekt. Hierbij speelt het taboe op een huwelijk tussen verschillende kasten, maar ook tussen verschillende godsdiensten zoals tussen een hindoestaanse en een moslim.
De drie hindoestaanse families, Mehra, Kapoor en Chatterji zijn met elkaar verbonden via huwelijken van de kinderen. Hoofd van de familie Kapoor is vader Mahesh die minister van financiën is en twijfelt of hij nog lid wil zijn van de Congrespartij en wie hij zal vertegenwoordigen bij de nieuwe verkiezingen. De relatie van zijn zoon Maan met een bekende courtisane is hem een doorn in het oog.
Hoofd van de familie Chatterji, die in Calcutta woont, is een rechter. Zijn kinderen vertegenwoordigen de modernere Indiërs: minder gehecht aan traditie, progressiever in hun kleding en als rijkeluiskinderen niet gedwongen om wat aan hun carrière te doen.
De familie Mehra is beduidend armer en moet dus wat harder aan de weg timmeren om geld te verdienen. Toch is hun status hoog genoeg om met de rijkere families om te gaan. Moeder Mehra, net als de vrouw van Mahesh Kapoor, hecht erg aan tradities en doet ijverig haar best om een goeie huwelijkskandidaat te vinden voor haar dochter.
Tenslotte is er nog de moslimfamilie Kahn, waarvan de vader grootgrondbezitter is en land dreigt kwijt te raken aan de wet die zijn vriend Mahesh Kapoor heeft ingediend. Zijn zonen Imtiaz en Firoz zijn beide heel goede vrienden met Kapoor’s zoon Maan.
Hoe de zoektocht naar de geschikte jongen al deze families raakt, is op een onderhoudende manier in elkaar gevlochten. De haast vrome Rupa Mehra, de verliefde Lata, de op zijn schoenencarrière gerichte Haresh, de dandy Moon, de frivole Meenaksi, de altijd rijmende Kakoli, de arrogante Arun, het zijn allemaal kleurrijke personages die zorgen voor een boeiende familiegeschiedenis.
Maar het semi-historische, kleurrijke raamwerk van de Indiase maatschappij anno 1951 is net zo indrukwekkend: de sociale maatschappij wordt uitgebreid uit de doeken gedaan, daarnaast staat het land duidelijk op de drempel van een moderner leven. Religieuze feesten waarbij een stoet aan grillige figuren opdraaft, worden volop gevierd om de vele verschillende goden te eren, wat regelmatig tot spanningen en gewelddadige uitbarstingen leidt tussen verschillende bevolkingsgroepen. Het land staat aan de vooravond van historische verkiezingen, in de grootste partij worden machtsspelletjes uitgevochten, terwijl vooral het platteland nog gebukt gaat onder corrupte politici.
De witte tijger is wat minder ambitieus, maar wat De geschikte jongen in overvloed heeft aan imponerend raamwerk, heeft De witte tijger aan onderhoudende luchtigheid. In deze maatschappelijke satire legt de verteller en ik-persoon Balram Halwai in een brief gericht aan de president van China uit hoe je een succesvolle ondernemer kunt worden in India. Het is het verhaal over een kansloze man die opklimt tot directeur van een bloeiende zaak.
En dat is dan ook het raakpunt van beide boeken: in De geschikte jongen is het kastenstelsel alom vertegenwoordigd en geaccepteerd, in De witte tijger breekt een man door het stelsel heen en zien we hoe de Indiase maatschappij veranderd is in een moderne staat waar de economie overuren maakt.
Terwijl Mahesh Kapoor probeerde een eerlijke politicus te blijven, is het duidelijk dat een halve eeuw later de corruptie nog altijd hoogtij viert in de Indiase maatschappij: het geld regeert en zelfs de kasten kunnen hier niet meer tegenop. Als je maar met genoeg geld wappert en je kleding aanpast aan wie je wilt zijn, als je drang naar hogerop komen je zelfs over lijken doet gaan, dan is de Indiase wereld van jou.
De witte tijger is de debuutroman van Aravind Adiga (1974), die grotendeels in Canada opgroeide, en nu in Bombay woont. Hij heeft met zijn boek een onderhoudend pleidooi geschreven voor de kanslozen uit de Indiase maatschappij die zo makkelijk worden vergeten, zeker nu de economie van India zo ‘booming’ is. Zijn directe en brutale stem staat in contrast met de wat traditionelere en neutrale schrijfstijl van Vikram Seth.
Waar de een in hoog tempo door de Indiase maatschappij dendert en hiermee de Bookers Prize van 2008 won, vlecht de ander op bewonderenswaardige manier fictie en non-fictie aaneen tot een meesterwerk van ongekende dikte en internationaal niveau. De geschikte jongen kan zich meten met het familie-epos De Buddenbrooks van Thomas Mann en de werken van Dostojevski. Beide boeken zijn verplichte literatuur voor de mensen die van boeken over India houden.
Vikram Seth – De geschikte jongen (A Suitable Boy, vert. Christien Jonkheer en Babet Mossel), Van Oorschot 2008
Aravind Adiga – De witte tijger (The White Tiger, vert. Arjaan van Nimwegen), De Bezige Bij 2008
Leestips
Andere grote familieromans uit India/Pakistan:
Abraham Verghese – Het verbond van het water
Ruchir Joshi – De laatste straaljagerlach
Amitav Ghosh – Het glazen paleis
Kamila Shamsie – Kartografie
Nog een satire op India:
Manu Joseph – Miss Laila, gewapend en gevaarlijk
Grote meeslepende familieromans met historisch of sociaal raamwerk:
Hugo Claus – Het verdriet van België
Péter Esterházy – Harmonia Cælestis
Jeffrey Eugenides – Middlesex
Halldór Laxness – Onafhankelijke mensen
Thomas Mann – De Buddenbrooks
Riccarelli Ugo – Gedroomde tijd
Lars Sabaaye Christensen – De halfbroer
Elif Shafak – De bastaard van Istanbul
Junichiro Tanizaki – Stille sneeuwval
Mo Yan – Grote borsten, brede heupen