De wereldbol die uit elkaar barstte
Nederlandse roman over bewoners van een eiland die geheel geïsoleerd raken.
Threes Anna, die een opleiding tot beeldend kunstenaar volgde, verdiende haar eerste strepen in de cultuurwereld met het werk voor de eigenzinnige theatergroep Dogtroep. In 2003 debuteerde ze met haar eerste roman De kus van de weduwe, een semi-autobiografisch werk, waarna Motormoeder, De stille stad, Vogel kan niet vliegen en Wachten op de moesson volgden.
Threes Anna blijft verrassen met locaties en thema’s: in haar debuutroman reist de hoofdpersoon van hot naar her in de wereld, de rest van haar romans spelen afwisselend in Nederland, een verre, hete woestijn, een Japanse stad en op het Indiase platteland. De nieuwste roman heeft weer een andere locatie: een noordelijk eiland met lange, donkere winters en korte zomers, waar de zon bijna de gehele dag haar licht laat schijnen.
Zijn het in haar vorige romans vrouwen in de hoofdrol, in Het laatste land is de hoofdrol voor het jongetje Unnar, die op tienjarige leeftijd in de werkkamer van zijn vader speelt met een wereldbol die stuk valt. Symbolisch? Ik denk het, want de bekende wereld keert niet meer terug. Na een onverwachte en hevige storm blijkt al het contact met de buitenwereld verbroken, en met één blauwe scherf van de wereldbol op zak, groeit Unnar op tussen bewoners op een eiland, die het leven opnieuw moeten uitvinden.
Maar dat heeft niemand in het begin in de gaten. De stad ligt in puin, men treurt om zijn doden. Esbern, de weerspecialist, is ontstemd: hij had de storm niet zien aankomen; zijn vrouw Dora is druk in de weer in het ziekenhuis om alle gewonden te helpen. Premier Frimann belegt de ene vergadering na de andere, geholpen door zijn secretaresse Birta. Maar wat ze ook proberen, er lijkt geen contact mogelijk met de buitenwereld.
Ondertussen begint men in Havenstad te hamsteren. Omdat de elektriciteit is uitgevallen, kan men niet meer pinnen en alleen met contant geld betalen, wat voor steeds meer mensen een probleem wordt. Bovendien slaan de winkeliers een slaatje uit de noodsituatie en vragen ze steeds meer geld voor de schaars wordende artikelen.
Unnars ouders zouden de avond van de storm terugkomen van een reis op het vasteland. Nu hun huis in puin ligt, verlangt Unnar hevig naar zijn ouders, maar hij moet het de eerste tijd met zijn oma Johanna doen. Buurvouw Poulsen biedt Unnar en Johanna aan om bij haar te komen logeren, maar Johanna is allergisch voor haar katten en zoekt ander onderdak, geen makkelijke taak, omdat ook haar portemonnee leeg is.
Pensioenhouder Óli lijkt het beter de stad te verlaten en omdat zijn enige gast, de Italiaanse Ambrosio, geen kant op kan, neemt hij hem mee naar zijn huis in het dorp Nordur, waar zijn vrouw en haar zus niet blij zijn met de komst van een vreemdeling.
Vrouwen wiens mannen voor de storm waren uitgevaren op de viskotters, blijven reder Hansen wanhopig vragen naar nieuws van de vaders van hun kinderen en om een voorschot van hun mans loon. Eten wordt onbetaalbaar en vervolgens is er nog maar weinig eten: de mensen beginnen serieus honger te krijgen.
De enige man die niet onder de indruk lijkt van het totaal ontregelde leven is de alcoholist Henrik. Hij zal later Unnar ontmoeten, hem onder zijn vleugels nemen en hem de knepen van de natuur bijbrengen.
Ook in de dorpen verspreid over het eiland likt men de wonden. Hanus, een jonge schapenboer die gelukkig is met zijn Afrikaanse vrouw Falala, moet beter over zijn vee waken, omdat er steeds vaker een lam wordt gejat.
En zo wordt de situatie van kwaad tot erger en zal Frimann met oplossingen moeten komen.
Het laatste land is een boek over een eilandgemeenschap die onverwacht op zichzelf is aangewezen en het leven radicaal moet veranderen. De mensen komen zonder elektriciteit, zodat al die handige gereedschappen, communicatie- en vervoersmiddelen waardeloos zijn geworden en men moet teruggrijpen naar een primitieve levensstandaard. Al die veranderingen en de drang om te overleven gaan gepaard met geweld, haat en nijd.
Net zoals in de roman De weg van Cormac McCarthy wordt in het verhaal niet echt verteld hoe de wereld aan zijn einde kwam, alleen welke chaos er achterbleef. McCarthy’s visie is echter een stuk harder dan die van Threes Anna: mensen moorden elkaar uit om te overleven. Gelukkig veranderen in beide romans niet alle mensen in wilde dieren, maar blijven er genoeg over, die barmhartigheid kennen en elkaar helpen.
Met haar milde kijk op de mensheid en het einde der dingen is Het laatste land wederom een prachtig boek met een fascinerend verhaal, over een eiland in het hoge noorden waar de zee tegen de rotsen beukt, waar vogels blijven vliegen, grienden worden vermoord om mondvoorraad op te bouwen, waar de wind over ruige vlaktes giert, waar het weinige groen niet genoeg is om de mens in leven te houden, en waar soms eigenaardige gebeurtenissen voedsel voor mythen geven. Ongetwijfeld de mooiste scène van het boek is de vlucht van Susanna, die, net zoals Nils Hogerssons, op de rug van ganzen het luchtruim kiest.
Threes Anna’s terugkerend thema is het rustige tempo waarin de dingen zich ontvouwen: de lange tijd om vis te leren snijden, de lange tijd wachten voordat de moesson uitbreekt, de lange tijd voordat het laatste land ten onder gaat. En in die lange tijd gebeurt er heel veel. Het laatste land is weliswaar een doemscenario om niet van te dromen, maar het is een fraai verhaal met volop onderhoudende personages en scènes.
Threes Anna – Het laatste land, Signatuur 2012
Leeslinks
Van dezelfde schrijfster:
Motormoeder
De stille stad
Wachten op de moesson
Andere doemscenario over het einde van de wereld (Future fiction):
Margaret Atwood – Maddaddam
Corman McCarthy – De weg
Assaf Gavron – Hydromania
Christian Kracht – Ik zal hier zijn bij zonneschijn en schaduw
Peter Heller – De hondsster
Davide Longo – De verticale man
Frans Schätzing – De zwerm