“Het hol van de draak”
Duits/Bosnische roman over de herkomst van de schrijver.
Wie ben ik? Dat is een vraag die zoveel mensen zich stellen. De Spaanse schrijver Juan Gómez Bárcena beantwoordt vragen over zijn verleden in zijn swingende boek Het dorp van de herinneringen, waarin hij autobiografische gegevens stevig husselt met soms wel eeuwenoude verhalen over de bewoners van het dorp uit zijn jeugd. Een prachtige manier om te achterhalen waar je wortels liggen in deze wereld.
Van Joegoslavië naar Duitsland
De Joegoslavische schrijver Saša Stanišić heeft zijn herinneringen anders aangepakt, al is het resultaat ook een caleïdoscopisch boek vol verhalen die alle kanten uit stuiteren. Zijn uitgangspunt is dat herinneringen niet te vertrouwen zijn en dat ze meerdere versies kunnen hebben. Daarom heeft het boek een keuzemogelijkheid aan eindes. Ook rapporteert hij meerdere malen over het schrijven aan dit boek.
Stanišić laat de tijden flink door elkaar lopen, maar niet eeuwenlang. Zijn tijdspanne vormen de jaren die zijn oma leefde, van de tijd dat ze nog in een bergdorp woonde, tot aan haar dood in een tehuis. Daar tussenin slingert zich het leven van Stanišić zelf, van zijn eerste jaren in Višegrad (voormalig Joegoslavië, nu Bosnië en Herzegovina), de jaren vanaf zijn veertiende in een buitenwijk van Heidelberg in Duitsland waar hij met zijn ouders (zijn moeder een moslim, zijn vader een Bosnische Serviër) heen vluchtte voor de oorlog, tot zijn bezoeken aan Višegrad op latere leeftijd.
Ontheemd zijn
Waar kom ik vandaan? Oma Kristina lijkt de belangrijkste factor hierin, het anker waar de schrijver telkens weer naartoe keert met zijn verhalen, in verschillende tijdperken. Bij oma op bezoek toen hij nog zelf in Višegrad woonde, later met oma op bezoek in het bergdorp Oskoruša, waar zijn opa vandaan kwam en waar het oude kerkhof bezaaid ligt met graven van mensen die Stanišić heetten. En tenslotte bij oma op bezoek in een tehuis, waar dementie en dood op de loer liggen.
Tussen al die regels over de schrijver, zijn ouders, zijn restje jeugd in Duitsland en beide oma’s zitten soms feiten (of verhalen) over de gruwelen van de Joegoslavische oorlog verstopt. Dit boek schrijven was voor Stanišić belangrijk, niet alleen om zijn eigen leven op te tekenen, maar ook om de gevoelens van een vluchteling te beschrijven, die zijn wortels in zijn geboorteland moet afkappen om in een ander land opnieuw wortel te schieten. Hoe groei je op tussen andere ontheemden en hoe is het om terug naar je vaderland te keren op zoek naar je herkomst.
Kies je eigen avontuur
Het boek heeft echter geen bittere smaak, maar juist een positieve toon, vol onderhoudende verhalen zoals over draken en het zeldzame accent van de taal van Oskoruša, dat kennelijk helemaal uit Montenegro komt. Stanišić heeft er een vrolijk geheel van gemaakt, door niet rechtlijnig te vertellen, door zich soms tegen te spreken, door op en neer te springen in de tijd. Onder het mom van ‘Kies je eigen avontuur’ krijgt de lezer bovendien in het laatste hoofdstuk een keuze om zelf het einde van het verhaal te bepalen door een keuzemogelijkheid te volgen. Een boek vol verhalen en verhalen en verhalen, die allemaal naar herkomst ruiken.
Het plezier van een schrijver
Zijn tweede roman Nacht voor het feest, over een aantal inwoners van een voormalig Oost-Duits dorpje, is ook een prachtig geheel van fantasierijke verhalen. Zijn debuutroman zou je eigenlijk alleen al moeten lezen om de originele titel Hoe de soldaat de grammofoon repareert.
De prijzenkast van Stanišić is rijkelijk gevuld, zoals met de Europese Literatuurprijs die hij in 2021 ontving voor Herkomst. Deze onderhoudende en fraai geschreven roman toont hoeveel plezier een schrijver kan hebben met verhalen maken. Het enthousiasme straalt er vanaf. Ook van het goede vertaalwerk van Annemarie Vlaming, die de schrijver haarfijn aanvoelde.
Saša Stanišić – Herkomst (Herkunft, vert. Annemarie Vlaming) Ambo/Anthos 2020
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Nacht voor het feest
Herkomst:
Marcin Wicha – Dingen die ik niet heb weggegooid
Juan Gómez Bárcena – Het dorp van de herinneringen
Ota Pavel – Hoe ik de vissen ontmoette
Manuel Vilas – Ordesa
Amos Oz – Een verhaal van liefde en duisternis
Péter Esterházy – Harmonia Cælestis
Donald Niedekker – Hier ben ik
Romans over en na de Joegoslavische oorlog:
Lana Bastašić – Vang de haas
Olja Savičević– Vaarwel, Cowboy