Over dolende zielen
Autobiografisch verhaal over de jeugd van de schrijver in Jeruzalem en zijn ouders.
Amos Oz, geboren Amos Klausner, werd in 1939 in Jeruzalem geboren. Zijn ouders kwamen uit Oost-Europese landen, gevlucht voor het anti-semitisme in Europa, hopend op het beloofde land, dat in Palestina lag. In 1948 werd de staat Israël uitgeroepen.
Een verhaal van liefde en duisternis is op de eerste plaats een ode aan de ouders van Amos Oz. Na de zelfmoord van zijn moeder praatte hij nooit meer over haar. Amos’ gezin kende ook Amos’ vader nauwelijks. Dit is een verhaal over twee jonge mensen die met hun idealen in een beloofd land kwamen, een kind kregen, maar teleurgesteld werden door het leven dat door hun handen glipten.
Amos’ moeder, Fanja Mussman, groeide op in rijkdom. Toen een deel van de familie in Palestina aankwam, waren ze van alles berooid en Amos’ moeder zag haar zoon opgroeien in een benauwde kelderwoning. De achtergebleven joden in het toen Poolse Rovno (nu Oekraïne) waar Fanja’s familie een goedlopend molenbedrijf had, werden tijdens de oorlog allemaal uitgemoord. Op levendige wijze probeert Amos Oz de jeugd van zijn moeder te reconstrueren in het grote huis in Rovno, waar niet alleen de familie woonde, maar ook een Russische dame met twee dochters en een generaal.
Amos’ vader Yehuda Arieh Klausner was een begaafd literatuurdocent, die 17 talen sprak en hoopte in het beloofde land een groot professor te worden, zoals zijn broer Josef, die aan de universiteit doceerde en in het jonge Israël een beroemdheid was. Yehuda Klausner zou echter altijd in de bibliotheek blijven werken. Vooral de bezoeken die Amos met zijn ouders aan de fameuze oom Josef aflegde, worden uitgebreid beschreven en laten zien hoezeer zijn ouders opkeken tegen een man die het had ‘gemaakt’ in het nieuwe land.
Amos’ ouders verkeerden in literaire kringen, bezochten schrijvers en ontvingen thuis ook veel vrienden en familie die urenlange discussies hielden. Het boek staat vol met namen uit de literaire geschiedenis van Israël. Amos’ vader zag zijn droom over een goede baan aan de universiteit in rook opgaan. Daarom hoopte hij op een literaire carrière voor zijn zoon. Boeken was dan ook waar het niet aan ontbrak in Amos’ jeugd.
Maar Amos ging dwarsliggen en zich afzetten tegen zijn ouders. Hij wilde geen intellectueel worden, maar boer in een kibboets. Hij zag de bruin gekleurde, stoere mensen die de gehele dag op het land werkten in een kibboets als zijn grote ideaal. Op zijn vijftiende zette hij deze droom door en vertrok naar een kibboets, tot groot verdriet van zijn vader.
Zijn moeder had toen al zelfmoord gepleegd, na een langdurige tijd van depressiviteit. Amos was twaalf toen hij dit verlies moest verwerken. Hij deed het door nooit meer over haar te spreken, niet met zijn vader, niet met zijn vrouw.
Toch klinkt er nergens in zijn woorden bitterheid over zijn jeugd en over de voor een kind ellenlange bezoeken aan familie en vrienden waar urenlange discussies werden gevoerd over de nieuwe staat, literatuur en filosofie. De ommezwaai naar de wens om in een kibboets te leven, staat tussen de regels door, want Het verhaal over liefde en duisternis is een verhaal over de herontdekking van de liefde voor zijn ouders.
Het waren jonge, idealistische mensen die in bange tijden een kind moesten opvoeden en tussen de vele immigranten de weg in een nieuw land moesten leren te vinden. Het waren pioniers die berooid van hun verleden water in de woestijn moesten vinden.
Amos haatte zijn moeder nadat ze zelfmoord had gepleegd. Vele jaren later vindt hij in dit boek echter eindelijk de tedere woorden om haar schoonheid te bezingen en haar intelligentie en deelname aan gesprekken, die door anderen werden geroemd, te beschrijven.
Het aandoenlijke verhaal over het bezoek van Amos’ vader aan de kibboets Choelda waar Amos toen woonde, is een ander hoogtepunt van verzoening. Hier beseft hij dat zijn vader, ondanks zijn optimistische instelling om mensen af te leiden met uiteenzettingen over de herkomst van woorden, een fragiel mens was, met eigen idealen en dromen, die nooit werden verwezenlijkt.
Op de achtergrond van dit aangrijpende epos over Amos’ ouders ligt Jeruzalem. Van de begindagen van de joodse kolonie tot het werd uitgebouwd tot een moderne stad, die in niets meer onderdoet tegenover Tel Aviv, wat voor Amos, toen hij klein was, de echte wereld betekende. Wandelingen door de stad worden met dezelfde weemoed beschreven, zoals Orhan Pamuk zijn Istanbul beschrijft.
En ook de politiek krijgt een bescheiden plek in dit boeiende epos. Over de verschillende stromingen die de Israëlieten scheiden van elkaar. Over rechtse en linkse joden, over onvrede en hoop. Maar eigenlijk had Jeruzalem in elk land kunnen liggen. Want dit verhaal over twee verloren zielen die proberen te overleven in een snel veranderende wereld, kun je in elk land tegenkomen. Een verhaal van liefde en duisternis is een magistraal autobiografisch verhaal over de ouders van de schrijver en een historische blik op Jeruzalem. Het boek is met veel liefde geschreven, zowel voor de ouders als voor de stad.
Uiteindelijk is Amos Oz geworden wat zijn vader graag zou hebben gezien: een groot Israëlische schrijver, publicist en hoogleraar aan de Universiteit van de Negev in Beër Sjeva. Zijn tientallen boeken zijn bijna allemaal in het Nederlands vertaald.
Amos Oz – Een verhaal van liefde en duisternis (Sipoer al ahava wechosjech, vert. Hilde Pach), De Bezige Bij, 2006
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Panter in de kelder
Judas
Plotseling diep in het woud
Twee andere magistrale autobiografische vertellingen:
Orhan Pamuk – Istanbul
Péter Esterházy – Harmonia Cælestis