Vergeten
Engelse roman over een oude dame in een tehuis die probeert haar Zuid-Afrikaanse familiegeschiedenis te reconstrueren.
De Boerenoorlogen in Zuid-Afrika lijken door de roerige geschiedenis van de apartheid verdrongen naar verre kamers in het geheugen. Van 1899 tot 1902 probeerden de Engelsen, in die tijd een machtig rijk vol domeinen overzee, het goud van Zuid-Afrika te pakken in de zelfstandige staten Transvaal en Oranje Vrijstaat.
De boeren, velen van Nederlandse afkomst, konden uiteindelijk geen stand houden tegen het machtige Britse leger. De strijd kostte niet alleen duizenden strijders het leven, maar ook zo’n 26.000 burgers kwamen om, waarvan het meest vrouwen en kinderen waren, die door de Engelsen in concentratiekampen werden gestopt, waar niet alleen honger, dorst en ziektes rondwaarden, maar waar ook medisch werd geëxperimenteerd.
Dit is het hoofdthema van De verlichte kamers van de Engelse schrijver Richard Mason, die in 1978 in Zuid-Afrika werd geboren, er de eerste tien jaar van zijn jeugd doorbracht en vervolgens met zijn ouders emigreerde naar Engeland.
Het is de derde roman van Richard Mason. In zijn succesvolle debuutroman Verloren zielen ging hij op zoek naar zijn seksuele geaardheid. In zijn tweede roman Lotgenoten worstelde hij wat met studenten en psychologisch leiderschap, in zijn derde roman De verlichte kamers gaat Mason terug naar zijn wortels in Zuid-Afrika.
Hoofdpersoon is de hoogbejaarde Joan McAllister, die door haar dochter Eloise in een luxe bejaardentehuis wordt gestopt. Maar voordat ze daar haar intrek neemt, mag ze met Eloise mee op een snoepreisje naar Zuid-Afrika. Joan mag zeggen hoe ze de dagen doorbrengen en Joan is dan ook maar in één ding geïnteresseerd: de plek zien waar ooit hun familieboerderij stond en de plek waar zovele familieleden omkwamen.
Joan verduistert in een museum een dagboek van haar grootmoeder en koopt een spiksplinternieuw busje voor de aardige jongen, die haar overal naartoe rijdt. En dan woont Joan in ‘The Albany’, waar ze moet vechten tegen de bemoedering en betutteling van de hoofdzuster en de rest van het personeel. Bovendien ontdekt ze dat het gebouw waarin het tehuis is gevestigd, de woning was van een familie die ook banden had met Zuid-Afrika.
Nu komen we bij het tweede thema van dit boek: oud zijn en ouder worden. Joan, ooit een succesvolle pianiste, maar door haar huwelijk en schoonmoeder in haar creativiteit gestoord, ziet zowel haar verleden als het heden als zand door haar vingers glippen.
Het Zuid-Afrikaanse verleden moet je opmaken uit de herinneringen van Joan, haar afglijden naar dementie heeft echter een veel krachtiger stem in het verhaal. We zouden moeten zijn gewaarschuwd in het begin van het verhaal door de zwevende pianopedalen die Joan vaak volgen. Die pedalen vormen haar levenslijn, die nu weer wel, dan weer niet kunnen worden opgeroepen en ze bieden Joan een ontsnappingsweg uit het saaie leven in het tehuis.
Je kiest onmiddellijk de kant van Joan als ze de strijd aanbindt met hoofdzuster Karen, maar gaandeweg moet je toch ook constateren dat zuster Karen gelijk kan hebben in de ziekte van Joan.
Als derde thema is er de verhouding tussen kinderen en een alleenstaande ouder die verzorgd moet worden. Joan’s andere kind, haar zoon George, zit tot grote woede van Eloise ver weg in Australië waar hij zo druk is dat hij zelfs telefonisch zelden iets van zich laat horen. De onderliggende conflicten tussen de drie partijen zijn vaak amusant, maar geven het verleden van Joan ook een grimmige kant.
De familiegeschiedenis die zo langzaam onthuld wordt en de aftakeling van Joan zijn de grootste krachten van het verhaal. De spanning die wordt opgebouwd rondom Eloise en haar rotsvaste geloof in een miljoeneninvestering in een nieuw metaal, ontwikkeld door een ex-vriendje van haar, is wat minder.
Visioenen van de ondergang van de hoofdpersoon uit Het vreugdevuur der ijdelheid van Tom Wolfe beginnen door het hoofd te spoken, maar het is uiteindelijk toch de ondergang van Joan die de show steelt. Misschien heeft Richard Mason zo enkele steken laten vallen voor een nog beter verhaal, feit is dat De verlichte kamers een mooie onderhoudende roman is, waar verhaallijnen en personages om elkaar heen wervelen, net als verschillende gevoelens, want de roman is op punten aandoenlijk, spannend, grimmig en soms met een vleugje satire.
Richard Mason – De verlichte kamers (The Lighted Rooms, vert. Monique Eggermont en Dennis Keesmaat), De Bezige Bij 2008
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Geschiedenis van een genotzoeker
Zorg voor ouders:
Marina Lewycka – Een korte geschiedenis van de traktor in de Oekraïne
Wonen in een bejaardencentrum:
Marc Wortman – De weduwetrooster
Deborah Moggach – Gekkenhuis
Over dementie/alzheimer:
Fiona McFarlane – Tijgers in de nacht
Alice LaPlante – Hersenspinsels
Jeffrey Moore – De geheugenkunstenaars
Roerige familiebanden:
Jonathan Franzen – De correcties
Paula Fox – De kinderen van de weduwe