Het taboe op instincten
Tasmaanse roman over een jong Aboriginal-meisje, een ontdekkingsreiziger en Charles Dickens.
In de Victoriaanse tijd, toen ontdekkingsreizigers nog schoorvoetend het ijs op de Noordpool onderzochten en de Engelsen huishielden in Tasmanië, werden de oorspronkelijke bewoners zoals de aboriginals en de eskimo’s betiteld als ‘wilden’. De ‘wilden’ konden niet nadenken en volgden alleen hun instincten. De vraag was of je de ‘wilden’ kon temmen en ze kon civiliseren. Uiteraard liep hier de kerk voorop: vele oorspronkelijke Tasmaanse bewoners werden in de kleren gehesen en kregen gebeden voorgelegd. De meeste Tasmaanse aboriginals lieten echter het leven: ze waren niet bestand tegen dit proces en het barre regiem van de Engelsen.
Aan de andere kant zette het gedrag van de ‘wilden’ de geciviliseerde wereld ook regelmatig voor het blok. Zo riep Lady Jane, de weduwe van de sinds 1845 op de Noordpool verdwenen Engelse ontdekkingsreiziger Sir John Franklin de schrijver Charles Dickens te hulp. In de media circuleerde namelijk het bericht dat de leden van de gestrande poolexpeditie van haar man waarschijnlijk had geprobeerd te overleven met kannibalisme. Maar alleen wilden eten mensen, dus probeerde Lady Jane de naam van haar man te zuiveren en zo schreef Dickens, die niet kon geloven dat een Engelse held tot barbaarse daden in staat was, een vurig artikel waarin hij het Engelse publiek ervan overtuigde dat Sir John Franklin in het harnas was gestorven, zonder dat er mensenvlees aan te pas was gekomen.
Charles Dickens wist dan wel het publiek te overtuigen, zelf voerde hij een bittere innerlijke strijd: hij voelde dat zijn huwelijk over was, maar hoe kon hij zijn vrouw verlaten? Moest hij zijn instincten volgen, of de regels van het huwelijk? Een toneelstuk van zijn vriend Wilkie Collins, gebaseerd op de poolexpeditie van Sir John Franklin, gaf hem de mogelijkheid om zich helemaal uit te leven in de hoofdrol. En toen het stuk zo succesvol bleek dat er echte acteurs moesten worden ingehuurd, ontmoette hij de jonge actrice Ellen Ternan. Zijn instincten volgen op de planken was niet meer genoeg: Dickens verliet zijn vrouw en bleef tot zijn dood samen met Ellen Ternan.
Ook Lady Jane had ooit tegen haar instincten moeten vechten. Toen haar man van 1836 tot 1843 gouverneur van Van Diemensland werd, het huidige Tasmanië, besloot zij de wereld te laten zien dat je wel degelijk wilden kunt temmen. Het echtpaar adopteerde het aboriginal-meisje Mathinna, die de lieveling van hun huishouden zou moeten worden. Al bij de eerste ontmoeting riep het meisje moederinstincten naar boven bij Lady Jane, die geen kinderen had. Maar Lady Jane hield haar rug recht en deed er alles aan om deze moedergevoelens zo diep mogelijk weg te stoppen, zelfs op het moment dat ze Mathinna moest loslaten en wist dat het meisje verloren was.
En zo is ook het levensverhaal van Mathinna, die werd losgerukt van haar volk, dat spoedig zou sterven in gevangenschap, verweven in dit prachtig vertelde verhaal. Als klein kind moest ze naar de pijpen dansen van Lady Jane, kreeg ze onderwijs en moest ze zich kleden als een Victoriaanse pop. Mathinna’s verzet begon al met schoenen, die ze weigerde aan te trekken. Mathinna’s verlangen was simpel: terug naar haar vader. Wat de blanken van haar wilden, was voor haar niet helemaal duidelijk. Uiteindelijk moest Lady Jane toegeven dat het experiment met het aboriginal-meisje was mislukt: ze bleef een wilde. Toen het echtpaar Franklin terugkeerde naar Engeland, bleef Mathinna in mieserige omstandigheden achter in Van Diemensland en begon de neerwaartse spiraal van haar leven.
Na zijn fantastische romans Het boek van Gould: een roman in twaalf vissen en Dood van een riviergids waagde de Tasmaanse schrijver Richard Flanagan zich even aan de moderne geschiedenis met zijn boek De onbekende terrorist, een verhaal over een paaldanseres in Sydney (Australië), die als terroriste werd achtervolgd. Met Verlangen is Flanagan weer terug op bekend terrein: de geschiedenis van Tasmanië. Hier ligt zijn ware talent, om geschiedenis van eigen land en fictie te vermengen tot een pakkend verhaal. En zelfs de Engelse schrijver Charles Dickens in het door mist, modder en vieze straten geteisterde Londen komt heel overtuigend over in zijn verhaal over een aboriginal-meisje dat de Victoriaanse tijd wordt ingetrokken. Flanagan steekt de draak met de hardvochtige Lady Jane die de geschiedenis naar haar hand probeert te zetten. Hij tekent de 19de eeuw uit, dat aarzelde tussen de nieuwe wetenschap van Darwin, de onthullende ontdekkingen van poolreizigers en het gevoel van de Engelsen, die zich meester van de wereld waanden. De stijve Engelse zeden die botsten met een nieuwe wereld, opgebouwd door gevangenen die werden geconfronteerd met de voor hen totaal onbekende cultuur van de aboriginals.
Verlangen gaat over innerlijke strijd, maar ook over vervlogen moraal en zeden, over een wereld die in een turbulente ontwikkeling kwam, toen de laatste grote stukken aarde in kaart werden gebracht, expeditieleiders helden waren en wetenschappers het voor het zeggen hadden. Een fascinerend verhaal dat veel te weinig bladzijden telt. Richard Flanagan zou veel meer moeten schrijven.
Richard Flanagan – Verlangen (Wanting, vert. Ankie Blommesteijn), Anthos 2009
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Het boek van Gould: een roman in twaalf vissen
Dood van een riviergids
De onbekende terrorist
Verhalen rondom de poolexpedities:
Wayne Johnston – De zeevaarder van New York
Andrea Barrett – De reis van de Narwhal
Christoph Ransmayr – De verschrikkingen van het ijs en de duisternis
Verdreven door de maatschappij:
Paul Harding – Dit andere paradijs
Carys Davies – Helder
Over de zoektochten naar een verloren expeditie in de Amazone:
David Grann – De verloren stad ‘Z’
Over het ontstaan van het moderne Australië:
Robert Hughes – De fatale kust
Over de aboriginals:
Kim Scott – Benang, uit het hart