Virutopia
Belgische roman over de wereldgeschiedenis en andere visioenen.
De ondertitel van deze veelomvattende roman van de Belgische schrijver Peter Verhelst is Geschiedenis van de wereld. Een betere ondertitel zou luiden: ‘Het kwaad van de moderne wereld’.
Zwerm gaat over alle gruwelen die we ons kunnen voorstellen met betrekking tot onze moderne maatschappij: terroristische aanslagen, ongrijpbare virussen en niets ontziende massamoorden.
Zwerm is een knap maar benauwend boek dat in vogelvlucht over rampen en slechte mensen vliegt. Waarbij de schrijver niet schuwt om beelden en personages uit de geschiedenis te gebruiken: holocaust, de Vietnamoorlog, de aanslag van 9/11 op het World Trade Centrum, revoluties, ze vinden allemaal een plek in dit visionaire boek over een wereld die wordt bedreigd door terroristen die maatschappijen om zeep willen helpen, of die voor eigen glorie niet schuwen massa’s mensen de dood in te jagen.
Zo is er doktor Goldstein die wraak wil nemen na de holocaust, er is iemand die de virtuele computer wil vangen in een druppel water en die weer wil implanteren in de mens en zo is er meneer H of J die de wereld wil beheersen via computertechnieken.
Het verhaal biedt ook plaats aan mysterieuze helden die onoverwinnelijk lijken en beschikken over krachten die de gewone mens te boven gaan: Adam en Angel. De een is een computertechnicus die vreselijk stinkt maar geen stinkende wonden heeft en telkens opnieuw herrijst als een moderne Christus. Alleen is het geen prediker. Hij is op zoek naar zijn vriendin Pearl en krijgt bij deze zoektocht de hulp van net zo vaak uit de dood opstaande Angel, een onoverwinnelijke straatvechter die tussen de zwervers leeft. Beiden worden achtervolgd in de roman door de politie, door meneer H of J of door de vrouwelijke kolonel Schwarzkopf.
Veel kleine helden uit de geschiedenis krijgen een rol in het verhaal en hoewel ze in het echte leven niets met elkaar te maken hebben, zoals een Palestijnse vredesactiviste, een door de Belgische politie vermoorde vluchtelinge of een martelaar van de antiglobalisering, in dit verhaal brengt Peter Verhelst ze allemaal samen: het meisje met de door napalm verbrande rug van de winnende persfoto in 1972 over de Vietnamoorlog, de mensen die bij de anjerrevolutie bloemen in de geweerlopen van de soldaten staken, de Chinese student die in zijn eentje de tankwagens probeerde te stoppen op het Plein van de Vrede in Peking, radeloze mensen in het World Trade Centrum die met zakdoeken zwaaiden.
Maar dan heb je nog steeds het verhaal niet helemaal te pakken. Peter Verhelst, die in zijn eerdere werk al heeft laten blijken dat hij niet vies is van experimenteel schrijven, heeft met deze roman weer een kunststuk op de markt gebracht. Het verhaal telt af van bladzijde 666 naar bladzijde 0, de laatste bladzijdes vallen zelfs negatief uit, tot -5. Het verhaal gaat langzaam maar zeker naar een oerknal, van waaruit we het verhaal weer opnieuw kunnen beginnen te lezen, wat zeker een aanrader is omdat je na het lezen van de eerste keer veel beter begrijpt hoe het verhaal in elkaar steekt, zodat het nog boeiender wordt wanneer je het boek voor de tweede maal leest. In het midden bevinden zich zwarte pagina’s over de nieuwe mens die vooral bedreigd wordt door virussen.
Deze typografische middelen versterken het verhaal slechts een beetje. Het is de verteltechniek van Verhelst die zo hallucinerend werkt dat je soms het idee hebt in een caleidoscopische film of documentaire te zitten. Soms is het verhaal als een script van een film of een draaiboek voor een tv-programma, of probeert het tv- of filmbeelden letterlijk te beschrijven.
Daarbij spelen alle moderne communicatiemiddelen een grote rol in het verhaal: mobiele telefoons die als ontsteker werken, sms-jes die je overal volgen, computertechnieken, de snelheid van nieuws verspreiden via internet, kleine camera’s, iris-scans. Je kunt het zo gek niet bedenken of Peter Verhelst heeft de moderne techniek in zijn verhaal geïntegreerd. Maar ook het ‘zwarte gat’ en de Ka’aba, de heilige zwarte kubus in Mekka spelen een rol. En nog zoveel meer dingen.
Het boek lijkt op een sciencefictionverhaal, alleen zijn de meeste gebeurtenissen geen sciencefiction maar een potpourri van rampen die de wereld al hebben getroffen of waarvan wetenschappers waarschuwen dat die binnen afzienbare tijd kunnen gebeuren zoals bijvoorbeeld de vogelgriep. Wat maakt dat het verhaal angstig dichtbij onze huidige maatschappij komt. De herkenning van niet alleen gebeurtenissen en personen maar ook songteksten maken het verhaal wat minder eng, maar over het algemeen heeft het boek de tendens van Apocalypse Now, de film van Francis Coppola (1979), waarnaar uiteraard wordt gerefereerd met beelden en met de filmpersonage van captain Willard.
Het is maar goed dat het boek geen referentiepagina’s heeft opgenomen, anders zou het toch al zo volumineuze boek nog dikker zijn geworden. Slechts één bladzijde met ‘aantekeningen’ geven een zetje de goede richting in van alle mozaïekstukken en personages uit de geschiedenis die Peter Verhelst heeft gebruikt voor zijn apocalyptische verhaal. Wanneer je de tijd hebt om alles uit te zoeken, is Zwerm de eerste historische literaire legpuzzel.
Zwerm is een hedendaags verhaal dat niemand koud zal laten. Het is met al zijn mysterieuze complotten een thriller à la de Da Vinci Code van Dan Brown, Adam en Angel zouden zo uit een sciencefictionfilm kunnen zijn gestapt net als de beschrijvingen van talrijke technische en biochemische snufjes. Het is echter bovenal een waardige opvolger van Peter Verhelsts fascinerende eerdere roman Tongkat. Een goed geschreven roman die nog lange tijd actueel zal blijven. Alleen is het deze keer niet zo’n sprookjesachtig verhaal, maar een caleidoscopische spiegel die hij de kwade wereld heeft voorgehouden.
Peter Verhelst – Zwerm, Prometheus, 2005
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Voor het vergeten
Geschiedenis van een berg
Tongkat
Een andere globaliserende roman:
David Mitchell – De geestverwantschap
Met futuristische beelden:
David Mitchell – Wolkenatlas
Literaire puzzel van citaten:
Umberto Eco – De mysterieuze vlam van koningin Loana
‘Spielerei’ met culturele grootheden uit de vorige eeuw:
John Clarke – Het toernooi
Een eco-thriller:
Peter Schätzing – De zwerm