Van het padje af
Amerikaanse roman over de joods-Amerikaanse identiteit en avonturen in Israël.
Toen de joodse Franz Kafka in 1924 in Berlijn stierf, liet hij al zijn werk na aan zijn vriend en uitgever Max Brod. Ook al had Kafka gezegd dat zijn werk niet voor publicatie geschikt was, Max Brod dacht er anders over en begon het werk wel te publiceren. Het lukte hem niet alles te publiceren voor de Tweede Wereldoorlog. In 1939 wist Brod met het merendeel van de manuscripten naar Palestina te vluchten, waar de stukken zijn gebleven. Sinds 2008 claimt de staat Israël de papieren, terwijl de erfgenamen, twee dochters van Brod’s secretaresse, die juist aan het Duitse literatuurarchief willen schenken.
Nicole Krauss’ bij vlagen taaie roman telt gelukkig nog wel wat minder serieuze thema’s, waarvan Kafka’s nalatenschap er een is. De roman volgt twee joods-Amerikaanse personen die naar Israël reizen, omdat hun leven vast zit. De schrijfster Nicole, vervreemd van haar man en vechtend tegen een schrijfblokkade, reist naar het robuuste Hilton Hotel in Tel Aviv waar fijne jeugdherinneringen liggen, in de hoop daar inspiratie te vinden. Ze ontmoet een kennis van de familie, professor in literatuur Eliëzer Friedman. Hij doet wat geheimzinnig en weet veel van Nicole, zoals dat ze een passie heeft voor Kafka. Hij vertelt over de theorie dat Kafka helemaal niet in Berlijn is overleden, maar naar Israël wist te ontkomen en daar is gaan tuinieren, zijn tuberculose overwinnend. En er is het huis in Tel Aviv waar Kafka’s manuscripten nu liggen weg te kwijnen. Hoe meer hij vertelt over Kafka in Israël, hoe meer de sceptische gedachten van Nicole afbrokkelen.
De andere hoofdpersoon van het boek is de puissant rijke advocaat Jules Epstein, die sinds hij van zijn vrouw is gescheiden, heeft besloten zich van zijn rijkdom te ontdoen. Voor hij naar Israël afreist, waar hij een bos in de woestijn wil planten ter nagedachtenis aan zijn ouders, bezoekt hij een congrès, waar hij rabbijn Klausner ontmoet. Hij probeert de man af te schudden, daar hij weinig met religie op heeft en andere dingen aan zijn hoofd. Wanneer hij vertrekt, blijkt zijn jas met dure iPhone te zijn meegenomen door een Palestijn en steekt hij zijn armen in de jas van de Palestijn die dunner is en van veel mindere kwaliteit. Het is het begin van zijn verandering. In Israël aangekomen, weet rabbijn Klausner hem weer te vinden en dringt er op aan dat hij een speciale viering in een dorpje komt bijwonen. Epstein, die niet veel te doen heeft, komt er niet onder uit. Wanneer hij daar de mooie dochter van de rabbijn ontmoet die op zoek is naar geld voor een film over de bijbelse David, raakt hij betrokken bij de filmopnamen in de woestijn.
Jules en Nicole vervagen steeds meer van wat ze eens waren: een strenge zakenman die nu zijn bediende in New York opdracht geeft zijn laatste zeer kostbare schilderij persoonlijk naar Sotheby’s te brengen om geveild te worden en een gedegen schrijfster die zich laat gebruiken door een professor die helemaal geen professor is. Ik vraag me af in hoeverre Krauss de draak steekt met joodse Amerikanen die denken hun loutering in het Beloofde Land Israël te vinden, een maatschappij die steeds verder weg dwaalt van het Amerikaanse leven. Ook haar ex-man Jonathan Safran Foer worstelde met deze vraag in zijn boek Hier ben ik.
Krauss heeft haar verhaallijnen ingekapseld in flink wat filosofie en eindeloos intellectueel gemijmer over identiteit, wat ik erg jammer vind. Ik ben meer van de rechttoe-rechtaan vertelde verhalen. Dat Krauss ook het werk van Kafka in haar gedachten had bij het schrijven van deze roman is wel duidelijk: ontwortelde mensen die terechtkomen in vreemde atmosferen, waar niets meer zeker is. Vooral Nicole weet niet in wat voor een situatie ze is terechtgekomen: soldaten nemen haar mee en Friedman verdwijnt spoorloos. Jules daarentegen laat zich steeds meer leiden door het moment, wat hem steeds dieper de woestijn in brengt, waar naderende regen alles in kolkende beken dreigt om te zetten. De sfeer in het boek wordt zachtjesaan steeds grimmiger, terwijl de hoofdpersonen steeds verder weg raken van wie ze eens waren.
Donker woud is jubelend ontvangen door de doorgewinterde critici. Ik ben er niet zo over te spreken. Ik vond sommige delen een beetje ver gezocht en te intellectueel gebracht, waardoor de echte verhaallijnen wat ronddreven in een grote vijver van gedachtengangen.
Nicole Krauss – Donker woud (Forest dark, vert. Rob van der Veer), Ambo/Anthos 2017
Leestips
Over de joodse identiteit:
Abraham Yehoshua – De tunnel
Alon Hilu – Ver weg
Jonathan Safran Foer – Hier ben ik
Nathan Englander – Het Ministerie van Buitengewone Zaken
Nathan Englander – Kaddisj