Als een vrouw ten strijde trekt
Amerikaanse roman over een vrouw die vocht in de Amerikaanse burgeroorlog.
Het is tegenwoordig heel gewoon dat vrouwen vechten in het leger. Maar niet vóór de vrouwenemancipatie. In de Amerikaanse burgeroorlog – 1861 tot 1865 – waren vrouwen in het leger taboe. Voor de vrouwen die echt wilden vechten, zat er niets anders op dan hun borsten af te binden en hun haar af te knippen. De militaire keuring stelde in die tijd niets anders voor dan tanden tellen en in één blik zien of je gezond was, dus menig verklede vrouw kon haar handtekening zetten onder de toetreding tot het leger.
De Amerikaanse Bonnie Tsui deed er onderzoek naar en publiceerde tal van verhalen hierover in She Went to the Field: Women Soldiers in the Civil War. De meeste vrouwen vluchtten voor armoede of boerenwerk, slechts een enkeling wilde haar broer of echtgenoot niet alleen naar de slagvelden laten gaan.
Vrouwen die ontmaskerd werden, konden óf richting huis gaan, óf kregen gevangenisstraf opgelegd. Een enkeling lukte het haar vermomming vol te houden en te overleven. Jennie Hodgers, alias Albert Cashier, leefde nog 50 jaar na de oorlog als man, met een militair pensioen en zelfs in het veteranenhuis, waar haar borsten wel werden ontdekt, maar haar geheim niet in de openbaarheid werd prijsgegeven.
Nimmerthuis gaat over een van die vrouwen, die lagen kleding aantrok, wat roet op haar gezicht smeerde en zich aanmeldde bij het leger. Constance Thompson verliet haar boerderij en haar man Bartholomew en tekende als Ash Thompson. Ze trok met veel bravoure ten strijde, het geweer wist ze als geen ander te gebruiken en ze behoorde al snel tot de betere soldaten. Toen ze de eer van een vrouw redde, kreeg ze zelfs de bijnaam Galante Ash, een naam die zich in liedjes door de gelederen verspreidde.
Er zijn veel boeken geschreven over de Amerikaanse burgeroorlog. De bekendste is misschien wel Gejaagd door de wind van Margaret Mitchell, waarvan de gelijknamige verfilming heel veel vrouwen deed smachten naar de knappe Clark Gable. Het had een hoog romantisch gehalte. Dat kun je van Nimmerthuis niet zeggen. In dit boek vinden we geen knappe helden en zelfs Ash in een fraaie jurk kon niet tippen aan de knappe Scarlett O’Hara. Ash is een stoere vrouw die zo haar eigen redenen had om ten oorlog te trekken: zij was sterker dan haar man en een van hen moest het land toch dienen. Wat ook al niet klopte: Ash had haar privé redenen, die te maken hadden met haar moeder.
Er zijn stoere oorlogsverhalen, waarin het leven in het leger uitgebreid wordt uitgemeten. E.L. Doctorov vertelt in De mars over zo’n leger en ook al staat het verhaal bol van oorlogshandelingen, de menselijkheid in het verhaal maakt het tot een fascinerende leeservaring. In Nimmerthuis worden we soms ook over de slagvelden geleid en de narigheid van een oorlog is beslist aanwezig in het verhaal. Maar het boek gaat vooral over hoe Ash met algemene en persoonlijke demonen vecht, hoe ze zich voelt tussen de jongens en haar doden. Ze zendt regelmatig beschouwende brieven naar haar Bartholomew, die haar steeds meer mist, terwijl Ash’ oorlogshandelingen haar naar nieuwe hoogten stuwt. Totdat de gekte van de slagvelden ook aan haar begint te knagen en ze haar vermomming steeds vaker afwerpt.
Laird Hunt neemt je mee op avontuur langs legers, leeggeroofde landschappen en gevangenissen en laat het verhaal tenslotte op de boerderij eindigen. Een gelukkig einde? Ik dacht het niet. Het uiteindelijke slagveld heeft Hunt voor het laatst bewaard.
Hunt’s schrijven is ingetogen en rechttoe rechtaan, met sterke woorden, korte zinnen, korte hoofdstukken. Ash, als vertelster, hanteert een krachtige beeldtaal en blijft dicht bij de grond, waar haar boerenverleden in uiting komt door de altijd aanwezige natuur, hoezeer de vernietiging ook haar best doet om verbrande grond achter te laten. Het leven borrelt door het verhaal, met de dood altijd op de loer. Hoe erg een oorlog ook is, dichter dan met Ash kun je er niet komen. Nimmerthuis is een prachtig boek dat laat zien hoe persoonlijk een oorlog kan zijn.
Laird Hunt – Nimmerthuis (Never home, vert. Kees Mollema), Meridiaan 2015
Leeslinks:
Boeken over de Amerikaanse burgeroorlog:
Margaret Mitchell – Gejaagd door de wind
E.L. Doctorov – De mars
Een van de voorlopers van de oorlog:
Harriet Beecher Stowe – De hut van oom Tom
Over de nasleep van de burgeroorlog:
Jeffrey Lent – Herfst