“Ik besta omdat werelden uit hun koers zijn geraakt”
IJslandse roman over generaties boeren en buitenechtelijke kinderen.
Bij elk nieuw boek van Jon Kalman Stefansson twijfel ik of ik het ga lezen: alweer een familiegeschiedenis uit het koude noorden. Maar telkens weer weet deze IJslandse schrijver me te verbazen en boeien met zijn prachtig schrijven. De boeken worden almaar sterker en mooier, lijkt wel.
In Jouw afwezigheid is duisternis sleept hij je mee diep een fjord in, waar kleine boerderijtjes talrijke verhalen opleveren over zijn bewoners. Heel even krijg je de mensen te zien die Halldór Laxness zo mooi in zijn Onafhankelijke mensen beschreef: arme keuterboertjes die nauwelijks een winter kunnen doorkomen. Dat was dan wel een eeuw geleden. In de tegenwoordige tijd gonst het van alle moderne gemak zoals mobiele telefoons. Reeds in de jaren 60 sijpelden ook hier de eerste popmuziek naar binnen, zoals dat van de Beatles en inspireerde muzikanten, die later door heel Europa zouden reizen. Het boek staat vol met referenties aan popliedjes en eindigt uiteindelijk met de (gedeeltelijke) afspeellijst van de Dood .
Het verhaal begint zo’n 120 jaren geleden. Met Guðríður, vrouw van zo’n keuterboertje en Pétrus, een geleerde dominee. Geen getrouwd stel, maar wel een gevaarlijke glimlach tussen hen in. Zij geven het jammerlijke voorbeeld van waar de familie mee vervloekt lijkt: spetterende buitenechtelijke relaties, soms met grote gevolgen. Zo wordt Jón met de postbode gebracht en Eiríkur door zijn moeder; tenslotte kiest men ervoor om families te redden.
De roman is bevolkt met heel wat bewoners daar aan de fjord. En een verteller, of schrijver, die zijn geheugen kwijt is en wordt geholpen door een predikant met rijbewijs voor buschauffeur. Die predikant, ooit buschauffeur, verwijt op een zeker moment de man zonder geheugen dat door zijn fout personages dood zijn. De man zonder geheugen sleept dan ook stapels volgeschreven vellen met zich mee en soms gaat er iemand dood, die naderhand toch niet dood gaat. Hij is er zeker van dat hij ooit van de mooie Sóley heeft gehouden, de vrouw die een hotel in de fjord runt, ook al heeft zij het over haar man die iemand anders is. Sóley en andere personages die de geheugenloze man herkennen, laten in het midden wie hij is. Het accent in het boek ligt echter op de familieverhalen en niet op wie de man zonder geheugen is. Ook zal nooit duidelijk worden of de predikant nu wel of niet bestaat. Het is het spel dat Stefánsson met de lezer speelt.
Waar hij geen spelletje van maakt zijn de verhalen over de kleurrijke bewoners van de streek. We beginnen op het kerkhof, waar de belangrijkste karakters al onder de zoden rusten. Ooit was er de ongeschoolde boerin die een wetenschappelijke verhandeling over de regenworm schreef, de man die op vrachtwagens schiet is nog onder de levenden en wacht op een eventueel proces, er was de dominee die met de toen allang overleden dichter Hölderlin correspondeerde, de man die niet van de popmuziek kan afblijven is er ook nog, niet de vrouw die haar verloofde in de steek liet omdat een boer haar één keer had aangekeken met zijn mooie ogen, de broer van de duivel die een oude boekverkoper was in Kopenhagen zal ook vast niet meer onder de levenden zijn, in tegenstelling tot een Syrische vluchtelinge die recentelijk de weg naar het noorden wist te vinden. En zo zijn er heel wat verhalen die strijden om aandacht. Soms een beetje te druk bevolkt. Soms zijn de familiebanden niet altijd even duidelijk. Dat zou dan de enige opmerking zijn over dit boek, dat zo dicht verhaald is, dat de lijnen tussen de personages niet altijd duidelijk zijn, net zoals de verteller zonder geheugen er de boel niet makkelijker op maakt.
Maar de verhalen bestaan uit vurige liefdes, beschreven met poëtische zinnen, waarvan je veel zou willen opschrijven om ze keer op keer door je mond te laten rollen. Stel je eens voor: “letters die blaffen als honden!” “Ik besta omdat werelden uit hun koers zijn geraakt.” “Soms is het leven zo zwaar dat het vanaf de maan te zien is.” “Ik heb jou gekozen omdat je op het punt staat weg te gaan.” Heel wat tussenhoofdstukken worden aangevoerd door zulke aantrekkelijke zinnen.
Deze prachtige roman vol hartstochtelijke liefdes en zulke mooie zinnen vormen een nieuw hoogtepunt in het werk van deze IJslandse schrijver. Jón Kalman Stefánsson heeft zich met gemak onder de schaduw uitgewerkt van IJslands grootste schrijver en Nobelprijswinnaar Halldór Laxness.
Jón Kalman Stefánsson – Jouw afwezigheid is duisternis (Fjarvera þín er myrkur, vert. Marcel Otten), Ambos/Anthos 2022
Leestips:
Van dezelfde schrijver:
Yellow submarine
Het geknetter in de sterren
Het verhaal van Ásta
Zomerlicht, dan komt de nacht
Vissen hebben geen voeten
Het hart van de mens
Het verdriet van de engelen
Hemel en hel
Over het moeilijke boeren in IJsland:
Halldór Laxness – Onafhankelijke mensen
Halldór Laxness – Het herwonnen paradijs