Springen zonder veiligheidstuig
Amerikaanse roman over een gezin in de nasleep van 9/11.
De openingsscène is duidelijk: een man zoekt zich vertwijfeld een weg uit de stof- en puinwolken die downtown Manhattan omvatten, nadat de Twin Towers zijn ingestort. De vraag is na deze scène waar het verhaal ons gaat brengen. In de meeste literatuur wordt deze donkere dag uit de geschiedenis van Amerika alleen maar aangestipt als de dag die de wereld uiteen deed vallen in de wereld vóór en ná 9/11. Meestal gaat het dan om de sindsdien verhoogde veiligheidsmaatregelen.
Jonathan Safran Foer laat in zijn aangrijpende roman Extreem luid & ongelooflijk dichtbij de directe impact zien van de vliegtuigen die zich in de Twin Towers boorden: het gaat over de 9-jarige Oskar, die niet wil geloven dat zijn vader een van de duizenden doden is die bij deze aanslag vielen.
John Updike probeerde in de huid van de aanslagplegers te kruipen in zijn wat tamme roman De terrorist. Jay McInerney beschreef het leven na de klap van 9/11 in Het goede leven.
Maar misschien was McInerney er wat snel bij met zijn roman. Naast het gewone leven oppakken nadat de stad tot een rampengebied was verklaard, moeten de hoofdpersonen in zijn roman ook nog eens leren dat ze vijftigers zijn en een gezin te onderhouden hebben. De aanslag vormt slechts één van hun problemen.
In Vallende man is de impact van 9/11 op het gewone leven veel sterker voelbaar. Misschien wel omdat het boek later is geschreven, waardoor de stofwolken zijn verdwenen en hierdoor de gevolgen nog duidelijker zijn. Je moet tenslotte wat afstand kunnen nemen, wil je over geschiedenis schrijven.
Don DeLillo heeft er geen rechtlijnig verhaal van gemaakt. Slechts sporadisch worden de herinneringen over wat er in de torens speelde, opgehaald. Daarbij worden er ook hoofdstukken gewijd aan een van de daders, misschien de zwakste punten van de roman.
De hoofdpersoon is Keith die slechts licht gewond uit het New Yorkse World Trade Centre weet te ontsnappen. Zo verdoofd als hij is, gaat hij direct naar het huis van zijn ex-vrouw Lianne, met wie hij al anderhalf jaar al niet meer samen woont. Lianne ontvangt hem met de nodige liefde: zij is blij dat hun zoon Justin weer een vader om zich heen heeft.
Het herenigde gezin probeert met moeite hun leven weer op te pakken. Ze gaan ieder hun eigen weg in het genezingsproces. Keith heeft meer de zwijgende rol. Hij vindt troost in de oefeningen die hij met zijn gewonde pols moet doen en bezoekt een vrouw, wiens aktetas hij vanuit de toren had meegenomen: Florence. Met haar, die dezelfde trappen heeft moeten aflopen in het instortende gebouw, kan hij praten over de momenten dat de wereld leek te vergaan.
Net als Oskar uit Extreem luid & ongelooflijk dichtbij niet meteen wil accepteren dat zijn vader dood is, wil Justin niet geloven dat de twee torens uit de skyline van New York zijn verdwenen. Bovendien lijkt Justin de terroristische dreiging als een spel op te vatten. Samen met vriendjes speuren ze de hemel af naar vijandige bewegingen en zweren ze de naam niet meer te noemen van een zekere meneer Bill Lawton (Bin laden).
Terwijl Keith al duidelijke grenzen stelt tussen zijn oude en nieuwe leven, heeft Lianne nog steeds moeite met het idee dat alles nu anders is. Zij stoort zich opeens aan de Arabische muziek die een onderbuurvrouw de hele dag op heeft staan. Zij vraagt zich opeens af of de vriend van haar moeder, Martin, die een internationale kunsthandelaar is, wel aan de kant van Amerika staat. Zij raakt overstuur bij het zien van ‘De vallende man’, een performancekunstenaar.
De foto ‘De vallende man’ van fotograaf Richard Drew is misschien wel de beroemdste en meest dramatische foto van 9/11. De foto laat een man zien die tegen de achtergrond van de gevel van een van de Twin Towers naar beneden valt. Wanneer je de foto zou zien zonder te weten welk groot drama hier achter schuilt, zou je bijna denken dat het een schoonspringer is: het lijkt of de man op sierlijk ontspannen manier langzaam naar beneden zeilt.
In het boek van DeLillo duikt er na 9/11 een performancekunstenaar in New York op, die met een veiligheidstuig zich op openbare plekken van gebouwen laat vallen, verkleed als kantoorman, de pose aannemend van de man van de foto van Richard Drew.
Het is onduidelijk wat deze kunstenaar hiermee wil zeggen en ook Lianne weet er geen raad mee. Aan de ene kant is ze gefascineerd, aan de andere kant doet zijn val haar zoveel pijn, dat ze weg wil rennen, wanneer ze op een dag bijna lijfelijk met zijn performance wordt geconfronteerd.
Het zijn een van de details uit Vallende man die het boek zo goed maken. Niet alleen Keith, Lianne en Justin moeten de aanslag verwerken, de hele stad is er mee bezig.
En zo heeft Don DeLillo, reeds geprezen om talrijke romans waaronder Onderwereld, weer een andere demon die de wereld bedreigt aan zijn oeuvre toegevoegd. Maar ditmaal heeft hij het niet over het ontstaan van het kwaad dat het dagelijks leven kan binnendringen, ditmaal heeft hij het over de gevolgen die zo’n kwaad kan teweegbrengen. Het leven van Lianne en Keith, ook al zijn ze dankzij de aanslag weer bij elkaar gekomen, zal nooit meer hetzelfde zijn.
Vallende man is een aangrijpende roman die laat zien hoe vele levens drastisch zijn veranderd na 9/11. Meer nog dan Jay McInerney liet zien in zijn roman Het goede leven, laat DeLillo op onrustbarende wijze het trauma zien. En net als in vele van zijn andere boeken, zet DeLillo ook onderhuids een vraagteken neer bij de rol van het grote Amerika.
Don Delillo – Vallende man (Falling Man, vert. Anneke Bok en Rob van der Veer), Anthos/Manteau, 2007
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Kosmopolis
Onderwereld
Over de gevolgen van de aanslag op het World Trade Centre:
Jonathan Safran Foer – Extreem luid & ongelooflijk dichtbij
Jay McInerney – Het goede leven
Nicholas Rinaldi – Tussen twee rivieren
Over terrorisme en de angst ervoor:
John Updike – De terrorist
Richard Flanagan – De onbekende terrorist