De koorddanser
Duitse roman over Tijl Uilenspiegel en de 30-jarige oorlog in de 17de eeuw.
De Oostenrijks-Duitse schrijver Daniel Kehlmann duikt voor zijn onderwerpen diep de geschiedenis in. Hij pakt er zijn personages en gaat dan met hen aan de wandel. Zo kregen in Het meten van de wereld twee wetenschappers uit de vroeg 19de eeuw hilarische gezichten en voor Ik en Kaminski werd de niet zo bekende schilder en bekende van Matisse en Picasso Manuel Kaminski opgetrommeld. Voor Roem gebruikte de schrijver waar gebeurde verhalen en maakte deze tot een heerlijke roman in negen verhalen, waarin vooral het beroemd willen worden gehekeld werd.
Nu heeft hij weer een totaal ander personage van tussen de mottenballen geplukt: Tijl Uilenspiegel. Iedereen zal deze naam wel eens gehoord hebben. Ik zie hem voor me: gekrulde schoenen, een bontgekleurde clownsbroek, een fel gekleurd hesje en een hele lange muts met belletjes op zijn ondeugende hoofd. Maar wie of wat hij precies was, kan ik me niet herinneren, noch zijn heldendaden.
Er zijn verschillende legenden over hem bekend, vooral in Duitsland, waar zijn oorspronkelijke wieg moet hebben gestaan. Het was een vlegel die het liefst mensen voor de gek hield en vol streken zat. Tot de Belgische schrijver David de Coster Tijl onder handen nam en hem tot een nationale volksheld maakte in België en omstreken. Nu is het de beurt aan Kehlmann om hem opnieuw te introduceren. Hij plaatst Tijl in Duitsland, tijdens de bloederige 30-jarige oorlog (1618-1648), waarin Tijl opgroeide in een klein dorpje waar zijn vader molenaar was, maar ook amateur wetenschapper.
Uiteindelijk is het echter niet het hele verhaal over Tijl geworden, maar eerder een levendig portret van de eerste helft van de zeventiende eeuw, toen oorlog en pest gehele dorpen vernietigden, er heksen werden gehangen, er keurvorsten zonder land kwamen te zitten, je overgeleverd was aan zogenaamde wetenschappers en er vogelvrije kunstenaars rondzwierven, zoals Tijl Uilenspiegel. Meerdere andere personages worden opgevoerd: de valse wetenschapper Kircher en Frederik V, keurvorst van Palst en koning van Bohemen en zijn vrouw Elisabeth (die in Nederland asiel vonden en hun vorstelijke leventje daar voortzetten). De verbindende schakel is Tijl, die van hot naar her huppelt, zijn kunsten vertonend, dan weer met die meereist, dan weer daar even blijft, net zo onrustig als de geschiedenis van die tijd.
Het is een knap stukje literatuur, waarin Kehlmann wederom met de geschiedenis speelt. Hij gebruikt de vroegere tijden als een speelbord en creëert zo een zowel interessant als onderhoudend verhaal. Tijl Uilenspiegel blijft echter een legende, wiens leven nog steeds niet helemaal duidelijk is. Een prachtige onderwerp voor schrijvers die er hun fantasie op los durven laten. Kehlmann schildert Tijl niet alleen als grappen- en kunstenmaker, maar ook als serieus man en als een orakel. Niet bepaald de volksheld van David de Coster, maar een man die als zwerver probeerde wat verlichting te brengen in donkere tijden. En wat voor ’n donkere tijden! Die komen nog veel beter uit de verf in dit verhaal dan Tijl zelf, die zelfs voor Kehlmann ongrijpbaar blijft. En zo heeft deze schrijver een prachtig meesterwerk aan zijn oeuvre toegevoegd, waarin wetenschap en geschiedenis wederom met elkaar wedijveren om een eerste plaats.
Daniel Kehlmann – Tijl (Tyll, vert. Josephine Rijnaarts) Querido, 2017
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Lichtspel
Het meten van de wereld
Ik en Kaminski
Roem
Andere boeken rond historische personages:
Ilija Trojanow – De wereldverzamelaar
Anne Enright – Het genoegen van Eliza Lynch
Dennis Bock – De dochter van de communist
Alan Spence – De drijvende wereld
André Brink – De bidsprinkhaan