Kafka in de jungle
Argentijns verhaal over een eenzame beambte in Paraguay in laat 18de eeuw.
‘De Argentijnse Stoner’, noemt uitgever Lebowski dit boek. Een boek uit de oude Argentijnse kast getrokken: Zama werd voor het eerst in 1956 gepubliceerd, pas zestig jaar later in het Engels vertaald en nu ook in het Nederlands. Het boek heeft echter weinig met Stoner gemeen. Het boek Zama is – net als Stoner – naar zijn hoofdpersoon vernoemd en hier houdt de vergelijking alweer op, want beide heren hebben een bijna tegengesteld karakter. Zama is een vulkaan vol gevoelens die constant naar buiten worden geslingerd, in tegenstelling tot de veel te rustige en saaie Stoner. De zinnenroerselen van Zama vervelen nooit, blijven alle kanten op kronkelen en barsten van het leven. En boeien. Zama is waarlijk een juweeltje: goed en gedegen verteld en prachtig opgebouwd. Van stille, rustige wateren naar een snelstromende rivier, eindigend – hoe kan het ook anders – bij een hoge, gevaarlijke waterval.
In het begin twijfel je nog over het einde van het boek: zal het Don Diego di Zama toch nog voor de wind gaan? Alle tekenen wijzen er echter op dat de val van deze ambtenaar in een achtergebleven havenstadje in Paraguay reeds is ingezet vanaf de eerste pagina.
We bevinden ons in de late achttiende eeuw. Zama, een Argentijn, heeft zijn vrouw Marta en kinderen daar moeten achterlaten en mist ze. Hij is eenzaam, verveelt zich stierlijk en vind het maar niets daar midden in de rimboe. Hij heeft overplaatsing aangevraagd, dat door de Spaanse regering moet worden goedgekeurd, maar de ambtelijke weg is lang en onbetrouwbaar. Ondertussen verlangt Zama hevig naar de liefde en kieskeurig als hij is, droomt hij van een jonge, Europese vrouw. Die zijn schoner en beter, maar nagenoeg onbereikbaar. Als Amerikaan blijft hij een buitenbeentje tussen de Spanjaarden, andere Europeanen en de inheemse bevolking en voelt hij zich enigszins achtergesteld. Hij voelt dat er achter zijn rug om over hem wordt gekletst. Maar hij is Zama, hem zal het lukken een vrouw te vinden en dit godvergeten oord te verlaten.
Zama is absoluut geen beminnelijk persoon. Hij is impulsief, neemt meestal de verkeerde beslissingen en is alleen met zichzelf bezig. Hij slaat een vrouw die hij per ongeluk naakt ziet, hij verstoot zijn inheemse maîtresse die hem een ziekelijke en vieze zoon heeft gebaard. Hij bespringt een vrouw omdat ze niet mooi is en geen macht heeft, kortom, het is geen karakter om te omarmen. En toch sluit je deze eenzame man in je hart, hoeveel streken hij ook levert. Omdat hij zo hard met zichzelf in gevecht is. Omdat hij smacht naar liefde, warmte en wat gerechtigheid, omdat wij weten dat zijn dromen nooit zullen uitkomen.
Het boek is verdeeld in drie delen, in drie tijden. Het eerste deel is als een kennismaking. Daar is Zama nog in redelijk goede doen, maakt deel uit van de blanke elite en is vol hoop op de liefde en zijn overplaatsing. In het tweede deel, enkele jaren later, is Zama ten einde raad. Niet alleen heeft hij al lang niet uitbetaald gekregen en moet hij op zijn centen passen, hij heeft zijn hoop op overplaatsing al bijna opgegeven en hij behoort niet meer tot de machtigen van de stad. Ook in de liefde is hij nog steeds niet gelukkig. Hij verhuist naar een armoedige kamer in een huis waar de realiteit zowel met de lezer als met hem een loopje neemt. Hallucineert hij, is Zama ziek? In het derde deel besluit Zama als uiterste poging om weer wat meer achting te oogsten, mee te gaan op een expeditie die achter een voortvluchtige schurk aan jaagt, die hij nog kent uit vroegere tijden. De bush, vol slangen en indianen, brengt Zama nog veel verder van huis.
Een boek dat zo sterk is geschreven, over de man die een held wilde zijn, die gerespecteerd wilde worden, die hopeloos naar een vrouw hunkerde, maar die zichzelf zo in de weg zit, verdient een monument. Het heeft iets exotisch en vooral Kafkaiaans. Het boek is een klassieker in de Argentijnse literatuur. Van mij mag het een universele klassieker worden.
Antonio di Benedetto – Zama (Zama, vert. Alina Gastra van Loon), Lebowski Publishers 2017
Leeslinks
Over een militair die niet kan wegkomen uit een fort:
Dino Buzatti – De woestijn van de Tartaren
Een Ierse vrouw in Paraguay
Anne Enright – Het genoegen van Eliza Lynch
Eenzame mannen ver van huis:
John Fante – Vraag het aan het stof
Kim Leine – De profeten in de Eeuwigheidsfjord
David Mitchell – De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet
Eenzame mannen in gevecht met zichzelf:
Cormac McCarthy – Suttree
John Williams – Stoner