Een rondje Amerika en Praag
Tsjechisch autobiografisch boek over een toernee door Amerika en de Fluwelen Revolutie.
In 1924 kwam de Franse schrijver André Breton met het Manifeste du Surréalisme, waarop een stroming ontstond die vooral bekendheid kreeg met schilders zoals Salvador Dali, Joan Miro en Max Ernst. In deze kunststroming kun je alle remmen losgooien en creëren wat er maar net in je hoofd opkomt. Zoals het automatisch schrijven: gewoon opschrijven waar je gedachten je maar brengen.
De Fluwelen Revolutie
Bohumil Hrabal (1914 – 1997) omarmde deze stijl van het surrealisme. Zijn omvangrijke werk begon pas in 1964 gepubliceerd te worden, nadat het deels werd tegengehouden door de censuur die na de Tweede Wereldoorlog communistische landen zoals Tsjechoslowakije in hun greep hield. Soms was er verlichting, zoals vanaf de jaren zestig, toen Tsjechoslowakije een socialistische republiek werd. In 1968 wilde de nieuwe leider Alexander Dubček nog meer vrijheidslievende hervormingen er doorheen jassen, maar dat werd uiteindelijk niet door de Russen gepikt: in augustus stuurden ze een indrukwekkende troepenmacht om een einde aan de hervormingen te maken. De Praagse Lente was een kort leven beschoren en censuur en onderdrukking probeerden weer grip op het land te krijgen. Tot de Fluwelen Revolutie in het najaar van 1989, die definitief een einde aan de Russische invloedsfeer maakte: de Berlijnse muur werd afgebroken en de oostbloklanden konden in alle vrijheid een nieuw leven aanvangen.
Václav Havel
Václav Havel was in de woelige tijden van het communisme een vooraanstaand schrijver. Toen hij tijdens de Praagse Lente even aan de vrijheid had geroken, besloot hij deze niet meer uit het oog te verliezen en corrumpeerde het strenge gezag waar hij kon. Hij belandde verschillende malen in de gevangenis maar bleef een dissident. Hij was een van de ontwerpers van het beroemde handvest Charta 77, dat streed voor de verdediging van mensenrechten en dat oorspronkelijk door 241 verontwaardigde intellectuelen en kunstenaars werd ondertekend. Havel was later een van de leiders van de Fluwelen Revolutie, waarna hij verkozen werd tot president van Tsjechoslowakije.
Miss April
Bohumil Hrabals geliefde vrouw Pipsi stierf in 1987. Ongeveer een jaar later ontmoette Bohumil Hrabal in Praag de Amerikaanse April Grifford, die de Tsjechische naam Dubenka kreeg. Zij was heel even zijn muze, mocht zelfs mee naar zijn buitenhuisje in Kersko, waar hij tal van zwerfkatten van eten en melk voorzag. Zij beloofde hem een Amerikaanse toernee te organiseren langs diverse universiteiten, zoals ooit Dylan Thomas de eer had (in 1953). Ze maakte haar beloften waar en Bohumil Hrabal reisde voorjaar 1989 naar de Veredelde Staten, (zoals hij Amerika noemde), met als reisgenoot Suzanne Roth (Suzana), Bohumil Hrabals Zwitserse literaire agente en vertaalster.
Hiermee zijn we eindelijk aan het eigenlijke boek gekomen: een bundeling van veertien brieven van Bohumil Hrabal, geadresseerd aan Dubenka, die echter nooit zijn verstuurd, maar wel deel uitmaken van zijn verzamelde werk.
Het Veredelde Amerika
De brieven zijn autobiografisch, hilarisch en typisch voor de schrijver, die zich de ‘automatische schrijverij’ al had eigen gemaakt. In zijn welbekende, bijna chaotische stijl doet hij een redelijk verslag van zijn bezoek aan de Amerikaanse universiteiten waar hij lezingen hield en van de Fluwelen Revolutie die net was uitgebroken. Daartussen gaat hij soms tekeer tegen Suzana en zwerven er gedachten en anekdoten die alle kanten opschieten, maar die ook vertellen over zijn buitenhuisje in Kesko, zijn katten daar en de Praagse kroegentochten, die meestal eindigden in zijn stamkroeg De Gouden Tijger.
Zijn bezoek aan het verre Amerika was één grote alcoholische klucht waarin de Tsjechische schrijver zich als een olifant in de porseleinkast van rijke Amerikanen gedroeg. Allemaal kunstliefhebbers die feestjes organiseerden om hun hooggeëerde gasten fraai te ontvangen, ook al was het Hrabal wel duidelijk dat ze dat deden om hun eigen ego te strelen. De beschrijvingen van zijn gastvrouwen en -heren spreken meestal boekdelen. Bohumil Hrabal stak de draak met glitter en andere rijkeluis’ poespas en was pas tevreden als hij bier kon drinken, of in Amerika met wat voor ‘n drankje dan ook. In zijn gehele oeuvre staat hij duidelijk aan de kant van de arbeiders en arme, of kansarme mensen.
Boetekleed
De brieven werden geschreven vlak nadat de Fluwelen Revolutie was uitgebroken. Terwijl hij de revolutionaire geschiedenis met zijn dissidente helden hoog in het vaandel hijst en vriend en collega Václav Havel de hemel in prijst, trekt hij zelf op zijn schertsende manier het boetekleed aan. Hrabal tekende op een gegeven moment een overeenkomst met de regering om zijn werk, mits gematigd, te mogen publiceren, wat bij veel fans niet in goede aarde viel. Ook heeft hij nooit de Charta 77 ondertekend, bang om zijn recht om te publiceren te verliezen.
Een bierdrinkende schrijver
Het lezen van Het driebenig paard is als het instappen in een carrousel, op een circuspaardje of een ander bont gekleurddier, waarna een dolle rit begint die eindigt met de ‘ps’ van de brief. Waarna met een volgende brief weer een rondje begint vol hilariteit, of meer serieuzere gebeurtenissen die met de zorgeloze flair die Hrabal hanteert, vrolijke avonturenworden. Niet op zijn mondje gevallen, gewoon recht voor zijn raap, beschrijft hij zijn dagen en ontmoetingen.
Ik heb de koning van Engeland bediend, misschien wel zijn bekendste boek, was ook al zo’n heerlijke roetsjbaan van grappen en ironie. Bohumil Hrabals werk is te vergelijken met de Amerikaanse schrijver John Fante, die ook de draak met zijn wereld stak. Ondanks de vele beperkingen die er tijdens het communistische regime golden, had hij een grote liefde voor zijn land, voor zijn buitenhuisje in Kersko, zijn vrouw, zijn katten, Praag, zijn stamkroeg en zijn biertje. Met zijn humor en drang om te schrijven lachte hij het leven toe en ventileerde hij zijn gevoelens en meningen. Het is altijd een genot om een boek van deze heerlijk dwaze, bierdrinkende schrijver te lezen.
Bohumil Hrabal – Een driebenig paard (Uit de verzamelde werken, deel 13, Dopisy Dubence ‘Brieven aan Dubenka’, 1995, vertaling, nawoord en noten: Kees Mercks), Prometheus 2024
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Ik heb de koning van Engeland bediend
Van een ondertekenaar van Charta 77:
Ludvík Vaculík – Cavia’s op proef
Een verhaal gericht aan Bohumil Hrabal:
Pawel Huelle – Mercedez Benz
Fulminerende schrijvers:
Edgar Hilsenrath – Fuck America
John Fante – Vraag het aan het stof
John Fante – De geschiedenis van een hond
Bret Easton Ellis – Wit
Een roman vol wegschietende verhalen:
Agustín Fernández Mallo – Trilogie van de oorlog