Oost west, thuis best
Engelse roman over een klerk in de Hollandse handelspost Deshima in Japan.
Het uitkomen van deze historische roman is een complete verrassing voor de fans van de Engelse schrijver David Mitchell, die de literaire wereld driemaal vernieuwende literatuur schonk: DroomNummerNegen, Wolkenatlas en De geestverwantschap. In de twee laatste romans zijn de verschillende, zeer uiteenlopende verhaallijnen op listige manier toch met elkaar verbonden.
Mitchell deed echter meer dan alleen verschillende verhalen op originele wijze aan elkaar koppelen, hij hanteerde ook verschillende stijlen en tijden, dook van de toekomst ver terug in het verleden, liet geëngageerde literatuur spelen met historische literatuur en zo waren vooral Wolkenatlas en De geestverwantschap een schitterend mozaïek met vele aspecten. Ook Japan, waar de schrijver heeft gewoond, is meestal aanwezig in zijn oeuvre. Het enige buitenbeentje was de semi-autobiografische roman Dertien, over een dertienjarige jongen met spraakgebrek op het Engelse platteland.
Deze roman is niet langer een buitenbeentje, want nu is er een historische roman aan Mitchell’s werk toegevoegd: over een Hollandse klerk, die naar de verste handelspost van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) uitvaart, in de hoop terug te komen als een gerespecteerd man met geld, die dan eindelijk de hand van zijn geliefde Anna kan vragen.
Mitchell heeft met het schrijven van dit boek niet alleen zijn kennis van de geschiedenis over Japan kunnen bijschaven, hij heeft zich ook weer kunnen uitleven in verschillende dialoogstijlen: in de maatschappij van de oude Hollanders spraken de van minder komaf mensen niet zo’n best Nederlands en ook de Japanse tolken, die al tolkend probeerden het Nederlands meester te worden, konden nog geen vlekkeloze Nederlandse zinnen uiten.
Het verhaal speelt op het handelseilandje Deshima, voor Nagasaki, waar de Nederlandse handelslieden min of meer waren opgesloten: ze mochten niet zonder toestemming naar het vastenland, alles wat met hun christelijke geloof te maken had, moest in tonnen worden opgesloten en bewaard worden totdat ze weer weggingen, hun leven werd gecontroleerd door Japanse politie en een hele reeks van tolken die het opperhoofd, de Secunde en de klerken altijd vergezelden.
Het grootste deel van het verhaal speelt rond 1800, toen de Hollanders nog als enige een handelsovereenkomst met het gesloten Japan hadden, toen de VOC op instorten stond, Batavia (Jakarta in Nederlands-Indië) een belangrijke rol als buitenpost in de varende handelsmacht was en Nederland voor 6 jaar de Bataafsche Republiek was, eigenlijk een soort vazalstaat van Frankrijk waar Napoleon de scepter zwaaide (1795 – 1801).
Ook in Japan was het onrustig: steeds meer Japanners waren voorstander van de ontsluiting van hun geïsoleerde land. Ze bleven onwetend over de nieuwe ontwikkelingen in medische wetenschap, de wapenindustrie en de scheepvaart. De Hollanders in Deshima vormden daarom voor hen een zeer interessante kennisbron.
Tegen deze achtergrond komt boekhouder Jacob de Zoet in 1799 aan in Deshima. Zijn taak is het nauwkeurig controleren van de boekhouding, want vele mensen gebruiken de handelspost om zichzelf stiekem te verrijken. Zo wordt Opperhoofd Snitker meteen in de boeien geslagen door het nieuwe Opperhoofd Vorstenbosch.
Vorstenbosch heeft een goeie aan Jacob de Zoet, een eerlijke man met principes. Misschien is hij wel de eerlijkste man van geheel Deshima. Toch heeft ook Jacob de Japanners te vrezen: hij kan het niet over zijn hart verkrijgen om bij aankomst zijn familiebijbel, die al menige voorvader het leven heeft gered, in de ton te deponeren en verbergt het boek in zijn kamer, en dan raakt hij ook nog eens in de ban van de enige vrouwelijke leerlinge van het medische college onder leiding van dokter Marinus.
Orita is de schone vrouw van het verhaal. Ze is van beroep vroedvrouw en heeft het leven van de baby van een concubine van de magistraat gered, de rede waarom ze als uitzondering Deshima binnen mag om haar medische kennis te vergroten. Het lot is haar echter niet goed gezind.
En zo wordt deze historische roman over de haat en nijd en het geharrewar tussen de Nederlandse handelslieden en de Japanners bijna tot een avonturenroman, waarin een klooster de dekking blijkt van een foute sekte, waarin samoerais ten strijde trekken om een vrouw te redden en waarin de nuchtere Jacob de Zoete het hoofd koel probeert te houden.
Opnieuw blijkt dat David Mitchell een rasverteller is, die toch zijn eigen stijl behoudt. Het verhaal kent namelijk een aantal verrassende keerpunten en een ingenieus plot, die je niet vaak aantreft in historische romans en je doet verwachten dat het kwaad overwint. Bovendien blijf je je heel lang afvragen of Jacob de Zoet nu een held is, of een stommeling. Verraad en intriges spelen een grote rol in dit meesterlijk vertelde verhaal waarbij de liefde niet ontbreekt.
Een prachtig staaltje van vertelkunst en een onderhoudende bron van historische kennis over een klein stukje van onze geschiedenis én die van Japan. David Mitchell is niet langer de vernieuwende schrijver, maar nu vooral een Meester in de schrijfkunst. Het boek verslaat qua verhaal én schrijfstijl met gemak historische romans zoals Het bezoek van de lijfarts van Per Olov Enquist, Stemmen uit zee van Dan Sleigh en De zwarte met het witte hart van Arthur Japin.
David Mitchell – De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet (The Thousand Autumns of Jacob de Zoet, vert. Harm Damsma en Niek Miedema), Ailantus 2010
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Utopia Avenue
Doorgang
Tijdmeters
DroomNummerNegen
Wolkenatlas
De geestverwantschap
Dertien
Japan en de handelsmissies een halve eeuw later:
Alan Spence – De drijvende wereld
Historische romans over Nederlanders overzee:
Bart Koubaa – Het leven en de dood van Jacob Querido
Dan Sleigh – Stemmen uit zee
Arthur Japin – De zwarte met het witte hart
Nog een Hollander in de hoofdrol van een buitenlandse roman:
Richard Mason – Geschiedenis van een genotzoeker