Romantiek onder de bommen
Amerikaans verhaal over een romance op Malta ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
Wanneer Rocco Raven in 1942 door een Liberator op Malta wordt gezet denkt hij dat het één grote vergissing is: als verbindingsofficier van een kleine groep Amerikaanse soldaten vraagt hij zich af wat hij moet doen op een eilandje midden in de Middellandse Zee dat dag in dag uit wordt gebombardeerd door de asmogendheden, voornamelijk de Duitsers en de Italianen.
Het is zijn mysterieuze chef Fingerley die hem inwijdt in het leven op Malta en hem zijn werk laat zien. De man lijkt alles te weten, maar is nergens expliciet over. Rocco haat hem en het druk bevolkte stadje en eiland dat vergaan is van puinhopen met veel stof, altijd overvliegende vliegtuigen en kale rotsen. Hij wil zo snel mogelijk weg. Dat verandert als hij Melita ontmoet. Haar neef bouwt jukeboxen die Melita over het hele eiland moet afleveren en repareren, ook al heeft niet iedereen meer stroom. Zo beginnen een paar avontuurlijke maanden op het door bommen vergeven eiland, waar de Maltezers, de militairen en alle gestrande buitenlanders zo goed mogelijk een leven proberen staande te houden.
Het is een meeslepend verhaal over een liefde tijdens de heftige bombardementen die het eiland Malta van 1940 tot 1942 troffen. Doordat Malta in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke schakel was in het bevoorradingsnet voor de strijd in Afrika hielden de Duitsers en Italianen niet op het eilandje dat onder Engels gezag stond te bombarderen. Pas toen Rommel na de slag bij El Alamein na triomferende tochten dwars door de Afrikaanse woestijn eindelijk bakzeil haalde, namen de bombardementen af en zag Duitsland geen nut meer in de vernietiging van of inval op het eiland dat ooit het laatste fort was van de Kruisridders, de Johanniters.
Het is bijna niet voor te stellen hoe een leven is onder de gegeven omstandigheden. Dag in dag uit bommen die uit de hemel vallen, straten vol puin, rennen naar een schuilkelder en hopen dat ze jou niet treffen. Het boek beschrijft dit leven van alledag, waarin mensen zo normaal mogelijk proberen te doen en de regelmatige bommenregens op den duur negeren. Handel en smokkelpraktijken bloeiden als nooit tevoren. Het restaurant Dominic’s probeerde ondanks de oorlog aan luxe eten te komen door duistere afspraken met het door de Duitsers bezette Sicilië. Als toppunt van decadentie haalde de eigenaar van Dominic’s Miss Sicilië naar het onder vuur liggende eiland. Hij verlootte haar aan de hoogst biedende als gezelschapsdame.
Wat het boek zo mooi maakt is dat het de waanzin van de oorlog beschrijft en historie met fictie verbindt. Naast de historische feiten en curieuze advertenties uit die tijd in Maltezer kranten die de schrijver gedurende het verhaal regelmatig meldt, en de Spitfire’s, Messerschmitt 109’s, de Stuka’s, de Ju-88’s en de Savoia Marchetti 78’s en hun Satanbom, de Krankzinnige Bom, de Panther, potloodbommen, thermosbommen en knipperlichtbommen staat het boek vol met kleurrijke karakters. Nigg, die kapitalen wint bij het gokken maar deze net zo snel weer verliest, Zammit, de neef van Melita met de horrelvoet die ongelukkigerwijze halsoverkop verliefd wordt op Miss Sicilië, Fingerley, die naast zijn militaire loopbaan de meest vreemde antiquiteiten verzamelt. Gevechtspiloten die dagelijks de dood in de ogen kijken. Er zijn de verhalen over Italianen die een eresaluut kwamen brengen aan een overledene of een Duitse generaal die wraak komt nemen om zijn liefje. Over buitenlanders die per ongeluk op het eiland zijn gestrand toen de bombardementen begonnen, zoals Graaf von Kleisen die elke avond in Dominic’s weemoedige liedjes op de piano zat te spelen. Andere mensen leefden van weddenschappen: wordt de volgende dag een bus door de bommen geraakt of zal het een bioscoop zijn? Op personen mocht je niet inzetten.
Bommen en granaten, een vernield huis met de hemel als plafond, ritten over het eiland in een roze begrafenisauto, een neef die de meest onwaarschijnlijke jukeboxen maakte uit oude auto- en vliegtuigonderdelen, ze vormden het decor voor de liefde tussen Rocco en Melita. Was het de waanzin van de oorlog die de liefde tussen hen mogelijk maakte? Rocco constateert dat als hij niet per ongeluk op Malta terecht was gekomen, het eiland dat hij in het begin zo haatte, hij nooit Melita had leren kennen.
In dit boek maakt de liefde echter niet blind. Herhaaldelijk staan beide minnaars stil bij het leven dat elk moment kan zijn afgelopen. Rocco heeft zijn leventje als monteur in tweedehands auto’s in Brooklyn vaarwel gezegd om carrière in het leger te maken. Melita stamt uit het gelovige Maltese leven vol tradities. Zou Rocco haar nog wel willen als de oorlog is afgelopen en zou hij samen met alle soldaten, bommen en vliegtuigen naar huis vertrekken en nooit meer omkijken? Moet Rocco als hij de kans krijgt eerder van het eiland vertrekken? Hoe meer het eten opraakt en de toekomst somberder lijkt, hoe meer vertwijfeling de twee kennen.
Het is een prachtig verhaal vol tragedies, romantiek en avontuur. Misschien heeft Catch 22 van Joseph Heller model gestaan voor De jukebox-koningin van Malta, het boek is ook te vergelijken met Kapitein Correli’s mandoline van Louis de Bernières of met De Engelse patiënt van Michael Ondaatje, die beide gaan over liefde en waanzin in de Tweede Wereldoorlog.
Nicholas Rinaldi geeft Engels op de Fairfield Universiteit te Amerika. Het is zijn tweede roman na Bridge Fall Down. De bedoeling was een klein verhaal over Malta te schrijven, maar toen Rinaldi er een maand was geweest was hij zo gegrepen door de verhalen en historische feiten van Malta tijdens het bommenoffensief van 1940-1942 dat het kleine verhaal enigszins uit de hand liep.
Zo is De jukebox-koningin van Malta een boek geworden dat je het liefst in één adem uitleest en dat je niet snel vergeet.
Nicholas Rinaldi – De jukebox-koningin van Malta (The Jukebox Queen of Malta, vert. Paul Syrier), De Boekerij 2003
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Tussen twee rivieren
Nog meer waanzin in de Tweede Wereldoorlog:
Joseph Heller – Catch 22
Waanzin en romantiek uit twee wereldoorlogen:
Louis de Bernières – Kapitein Corelli’s mandoline
Michael Ondaatje – De Engelse patiënt
John Wray – De rechterhand van de slaap
Ignacio Padilla – Amphitryon
Russische romantiek ten tijden van oorlog en revolutie:
Boris Pasternak – Dokter Zjivago
Leo N. Tolstoj – Oorlog en Vrede
Het grootste liefdesverhaal ten tijden van een oorlog:
Margaret Mitchell – Gejaagd door de wind
Chinese romantiek geholpen door de oorlog:
Ye Zhaoyan – Nanjing 1937, een liefdesgeschiedenis
Onder belegering:
David Benioff – Stad der dieven
Anthony Doerr – Als je het licht niet kunt zien
Helen Dunmore – De belegering
Overleven in onzekere tijden:
Nino Haratischwili – Het schaarse licht