Geniale vriendinnnen
Duits/Georgische roman over 4 vriendinnen in Tbilisi in de jaren ‘90.
In 2016 waren De Napolitaanse romans van Elena Ferrante een grote hit. Een van de vier delen lag op bijna ieders nachtkastje, of zat op de e-reader. Het gaat over twee vriendinnen die opgroeien in een arme wijk in Napels, waar straatbendes uitgroeien tot maffiafamilies. Het wel en wee van de twee vriendinnen speelde met een sociaal en politiek onstabiel Italië op de achtergrond.
De sterschrijfster van Georgië, Nino Haratischwili, woont weliswaar in Duitsland, maar laat haar verhalen grotendeels spelen in en rondom haar moederland, waar politieke chaos troef is. Hele families raken verscheurd door verschillende conflicten, voor het merendeel dankzij Rusland. Nino Haratischwili brak internationaal door met Het achtste leven, een hartstochtelijk familie-epos, waarna de roman De kat en de generaal volgde, een verhaal rond de oorlog in Tsjetsjenië.
Haar derde roman Het schaarse licht speelt rond meerdere families, die in de jaren ‘90 in Tbilisi in een soort hofje wonen. Hoofdpersonen zijn niet twee maar vier vriendinnen. Vertelster Keto Kipiani, haar beste en stoere vriendin Dina Pirveli, lichtzinnige Nene Kordidze en jaloerse Ira Jordania.
Het zal geen gemakkelijke tijd zijn geweest in de jaren ‘90 in Georgië en speciaal in de hoofdstad Tbilisi, waar er winters waren zonder verwarming of nauwelijks elektriciteit, schaars bevoorrade winkels en de straten onveilig wegens verschillende bendes. De politieke onstabiliteit en een zwakke leider gaven ruim baan aan de ontwikkeling van een groeiende maffia, die steeds meer het openbare leven in zijn macht kreeg. Uiteindelijk brak er ook nog een oorlog uit.
Dit waren de jaren waarin de vier vriendinnen hun eerste stappen op het liefdespad zetten, hun toekomst begonnen te plannen, maar ook kennismaakten met wat er in het leven zoal mis kan gaan. Dit waren de jaren waarin misdaad loonde en daarom een grote verleiding vormde voor de opgroeiende jeugd, zoals de broers van Nene (Tsotne) en Keto (Rati).
Dramatische ontwikkelingen tussen de vriendinnen, want de vriendschap moet constant bevestigd worden. Of afgezworen. De ene wordt advocaat, de ander blijft zich plooien naar de wensen van de familie. Keto wordt restaurateur en Dina fotografe. En de families op het hofje dunnen langzaam uit.
Het boek begint met een fototentoonstelling van Dina in 2019 in het Paleis van Schone Kunsten te Brussel. Keto, Nene en Ira zien elkaar weer na een lange tijd. Dina heeft het echter niet gehaald. Al lopend langs haar foto’s wordt Keto met het verleden geconfronteerd, daar veel foto’s op cruciale momenten in de vriendschap zijn genomen. En dat zijn niet altijd fijne herinneringen, daar menigeen het niet heeft overleefd. Bovendien is er de vraag of Nene Ira zal vergeven voor iets wat ze in het verleden heeft gedaan.
We zien de vier vriendinnen volwassen worden, te midden van angst en ontbering. De onbezorgdheid was ver te zoeken. Het zal op het leven lijken zoals nu in de Oekraïne, ook al weet ik niet of daar ook bendes zijn opgestaan om overal slag uit te slaan. Het is in ieder geval geen fraaie tijd om in op te groeien.
De tijdsgeest maakt indruk, maar vooral de relaties tussen de vriendinnen en hun familieleden leggen behoorlijk wat gewicht in het verhaal. Familiebanden zijn nu eenmaal sterk en wanneer de kinderen naar de misdaad neigen, is het verdomde moeilijk een kant te kiezen. Zo ontstaan in het verhaal voortdurend situaties waarin gekozen moet worden: tussen goed of kwaad, of vóór of tégen vriendschap of familie.
Keto zou veel over hebben voor haar vriendschap met Dina, die alles durft en altijd voorop loopt. Het is haar heldin, die echter langzaam van haar voetstuk zal vallen. Het is vooral deze vriendschap die als een vette rode lijn door het boek kruipt. Maar juist omdat er ook familie bij is betrokken, kan de vriendschap niet altijd onvoorwaardelijk zijn. En waar de een denkt goed te doen, komt dat bij de ander over als verraad, nog zo’n thema dat breed is uitgemeten in het verhaal. Misschien begon alles scheef te lopen na een voorval in de dierentuin, een traumatische gebeurtenis dat het leven van zowel Keto als Dina zou tekenen. Vervolgens tuimelen we van het ene drama in het andere, aangekondigd door de foto’s op de tentoonstelling en de schrijfster, die aangeeft dat er de zoveelste dood aankomt. Met personages die proberen te overleven in een tijd waarin niemand zou moeten opgroeien.
De vriendschappen maken net zoveel ontwikkelingen mee als de personages. En die zijn alle vier zo gecompliceerd als echte mensen kunnen zijn. Ze hebben tekortkomingen die ze elkaar naar het hoofd gooien, ze komen in actie wanneer nodig, of verzuimen juist. De drama’s worden met grootse zinnen opgebouwd en telkens loopt er wel een lijntje dat op het punt staat iets te onthullen. Een verslavende schrijftechniek dat het moeilijk maakt om het boek neer te leggen. Het verhaal heeft dezelfde magische kracht die De Napolitaanse romans zo populair maakte.
Nino Haratischwili – Het schaarse licht (Das mangelnde Licht, vert. Elly Schippers en Jantsje Post), Meridiaan 2022
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Het achtste leven
De kat en de generaal
Opgroeien in een onrustige omgeving:
Lana Bastašić – Vang de haas
Sasja Filipenko – De ex-zoon
Elena Ferrante – De geniale vriendin
Onder het Russische juk:
Bianca Bellová – Het meer
Vrienden:
Lionel Shriver – Waanzin
Andrea Abreu – Ezelsbuik
Shida Bazyar – Vuur
Gabrielle Zevin – Morgen en morgen en morgen
Johan harstad – Max, Mischa en het Tet-offensief