Over een niet zo verre geschiedenis
Verhaal over een woelige jeugd in Albanië.
Albanië is misschien wel het meest onbekende land in Europa. Ook al stamt het uit een eeuwenoud koninkrijk, veel weten we er niet over. En al helemaal niet over de recente geschiedenis. Zelfs Wikipedia heeft in de Nederlandse versie over Albanië maar een minimum aan informatie en noemt bijvoorbeeld geen burgeroorlog in de jaren 90, die uitbrak nadat een pyramidespel het gros van de bevolking naar de rand van de afgrond had gedreven. Het toch al onzekere land verviel tot chaos waarin misdaadbendes en maffia over de straten regeerden.
Toen in 2015 vluchtelingen massaal naar Europa kwamen, doken opeens weer foto’s op van de beruchte Vlora, een gekaapte boot die in 1991 meer dan 20.000 Albanezen naar Italië bracht. Want toen je je leven niet meer zeker was in Albanië, probeerde het gros van de bevolking het land te verlaten, voornamelijk naar de buurlanden Italië en Griekenland. De Vlora heeft diepe sporen nagelaten in Albanië, dat blijkt uit het verhaal van Lea Ypi, die haar jeugd beschrijft in een boek met de cynische titel “Vrij”.
Toen Ypi nog klein was, nam ze braaf alle informatie tot zich, die ze op school voor de kiezen kreeg. Enver Hoxha was de regerende dictator die het communisme uitdroeg, die vriendjes met Stalin was, zijn vriendschap met Tito opzegde nadat Tito naar Stalin was uitgevallen en na Stalins dood dan maar vriendjes met China werd. Hij was de grote held, die, dat moet wel gezegd worden, de bevolking voor een deel uit het Middeleeuwse slop haalde, wegen- en een treinennet liet aanleggen en de cijfers van analfabetisme behoorlijk omlaag haalde. Hij was in ieder geval de held van de kleine Lea, de zich verbaasde over het feit dat haar ouders geen foto van hem in de kamer wilde, noch hem de hemel in prezen. Maar ze mocht absoluut nooit hardop zeggen dat haar ouders niet van Hoxha hielden. Pas toen Hoxha in 1985 stierf, durfden haar ouders zich openlijk te distantiëren van het communistische regime. Haar moeders familie was rijk en moslim, alle huizen en goederen waren in beslag genomen. Ook haar vader kwam uit een anti-regeringsgezinde familie. Pas later zal Lea de tragiek van haar familie beter in kaart kunnen brengen. Want het kostte haar tijd om aan de nieuwe tijden zonder Hoxha te wennen. Dat kwam ook omdat de omschakeling naar een vrije markteconomie niet zonder slag of stoot ging. Chaos was eerder regel dan uitzondering.
Het is bizar dat dit alles min of meer onder onze neus heeft gespeeld, zonder dat er al te veel ruchtbaarheid aan werd gegeven. Daarom is het goed dat dit boek is geschreven. Het is boeiend om over de geschiedenis van Albanië te lezen aan de hand van een kind dat er opgroeide. Het toont hoe mensen leven onder andere omstandigheden dan wij gewend zijn en zet interessante vraagtekens bij het begrip vrijheid. In een simpele schrijfstijl, doorspekt met onderhoudende anekdoten, zoals het verhaal van het coca-colablikje, komen we heel wat te weten over dit vrij onbekende landje dat ligt ingeklemd tussen oud-Joegoslavië en Griekenland. Een prachtland dat steeds meer toeristen trekt, maar wat een geschiedenis!
Lea Ypi – Vrij. Opgroeien aan het eind van de geschiedenis (Free: Coming of Age at the End of History, vert. Luud Dorresteijn), De Bezige Bij 2021
Leestips:
Van de meest bekende schrijver van Albanië:
Ismail Kadare – De generaal van het dode leger
Over een andere jeugd in Albanië:
Ornela Vorspi – Het land waar je nooit sterft
Opgroeien onder een communisme:
Anya Ulinich – Petropolis
Nino Haratischwili – Het achtste leven
Nino Haratischwili – De kat en de generaal
Bianca Bellová – Het meer
Anthony Marra – De tsaar van techno en techniek