Marisha Pessl – Calamiteitenleer voor gevorderden

Stof voor een tentamen

Amerikaanse roman over een leerlinge die de moord op haar lerares wil oplossen.

“Pa zei altijd dat iemand wel een geweldig goede reden moet hebben om zijn of haar Levensverhaal op te schrijven…”

Het is niet het levensverhaal van Marisha Pessl zelf geworden, maar ze heeft wel een spannende tijd bedacht voor haar achttienjarige hoofdpersonage Blue van Meer, die haar laatste middelbare-schooljaar beschrijft in deze meer dan 500 pagina’s tellende roman.

Blue’s vader geeft les op Amerikaanse universiteiten, maar niet langer dan een seizoen, zodat Blue de afgelopen jaren net zoveel scholen als steden heeft gezien. Toen ze in haar eindexamenjaar zat en ze naar Howard verhuisden, werd alles anders. Blue had nog nooit zo lang ergens gewoond en het lyceum St. Gallway beviel haar. Maar meer nog de lerares filmkunde, Hannah Schneider, die een groepje leerlingen om zich heen had verzameld. Hannah wilde per se dat ook Blue vriendschap met deze eigenzinnige leerlingen sloot. Het duurde even voordat Blue zich er thuis voelde.
De dag dat Blue Hannah hangende aan een elektriciteitssnoer vond, veranderde haar leven op slag.

Het is geen wonder dat het boek in de pers meerdere malen met de bestseller De verborgen geschiedenis van Donna Tartt wordt vergeleken. In beide verhalen spelen tieners de hoofdrol en speelt het verhaal zich rond de dood van een leraar van de school. En ondanks dat Marisha Pessl een totaal andere schrijfstijl heeft, is de sfeer van de roman dezelfde als die van De verborgen geschiedenis: de moeizame relatie tussen pubers die hun vriendschap net zo snel weer loslaten als het hen zo uitkomt en de opbouw van het verhaal vol mysteries, dat begint met een moord waar omheen het verhaal gesponnen is.

Blue bouwt een magere vriendschap op met eigenzinnige Jade, net als met de anderen van het groepje van de Bluebloods: Milton, Nigel, Lu en Charles. Echt diep gaat de vriendschap niet, maar Blue is allang blij ergens bij te horen. Bovendien is de spil van de vriendschap de wekelijkse bijeenkomst bij Hannah Schneider, die door het hele clubje wordt geadoreerd. Niet alleen zijn ze weg van deze lerares die voor hen kookt, met hen over school praat en zich hun problemen ter harte neemt, ze zijn ook ziekelijk nieuwsgierig naar het echte leven van Hannah Schneider.

De persoon waar Blue echter het meest van houdt is haar vader, die probeert zijn dochter zoveel mogelijk wijsheid mee te geven. Haar vader, professor in de politicologie met een ongezouten mening over de Amerikaanse politiek en bewondering voor revolutionairen, heeft bijna overal een antwoord op, gevat of niet gevat. Blue draagt hem op handen, slikt zijn affaires met tijdelijke vriendinnen (meikevers genoemd), ook al doen ze nog zo vervelend, en probeert de wijze raad van haar vader overal op toe te passen.

Blue is dan ook een intelligent meisje en zeer belezen. Net als de schrijfster, die niet alleen elk hoofdstuk vernoemd heeft naar een boek, maar ook niet loskomt van citaten uit boeken en scènes uit films. Of de schrijvers en filmsterren nu wel of niet bestaan, Pessl lijkt een ellenlange lijst van ze te hebben waar ze onophoudelijk uit put om situaties te beschrijven en te vergelijken. Hoewel in het begin een originele opzet, begint het soms wel wat te irriteren, vooral wanneer de vaart in het verhaal komt.
Toch ontkom je er niet aan om af en toe te glimlachen om de vergelijkingen of de speelse en soms satirische beeldtaal die Pessl oproept: “Baba zat het liefst… met zijn vlezige voeten op een fluwelen kussen voor hem (kalfskoteletten, klaar om opgediend te worden aan een vorst).”

Pessl’s boek is echter niet alleen een literaire bespiegeling van het leven van een puber. Het is vooral een mysterie-thriller. Zoals je het niet kon laten om Donna Tartt’s Verborgen geschiedenis in één ruk uit te lezen, hoe dik het boek ook was, zo vergaat het de lezer ook halverwege Calamiteitenleer voor gevorderden. Dan ben je gewend aan de schrijfstijl van Pessl en begint het verhaal dusdanige vaart te krijgen, dat er daarna geen houden meer aan is en je alles wilt weten wat er is gebeurd, het liefst zo snel mogelijk.

Die hunkering naar de ontknoping is niet tevergeefs, want Pessl heeft een aantal goeie verrassingen voor de lezer in petto. Zoals ook het einde van het boek. En ook al ben je dan een beetje murw geslagen door de citaten, wanneer de puzzel op zijn plek valt, kun je niet ontkennen dat Pessl een goed verhaal in elkaar heeft gedraaid.

Net als genoemde roman van Tartt is ook dit een debuutroman die veel financieel stof heeft doen opwaaien in de Amerikaanse uitgeverswereld. Van alle romans die ooit werden vergeleken met het kassucces De verborgen geschiedenis is Calamiteitenleer voor gevorderden inderdaad de roman die deze het dichtst benadert: een spannend debuut van een jonge schrijfster die zeker haar eigen stempel op het boek heeft weten te zetten. De zelfgemaakte tekeningen dragen niet heel veel toe aan het verhaal. Dat wordt haar vergeven. De algemene kennis van de wereld en de literatuur die ze gelijk met haar verhaal aan de lezer presenteert, had ook niet in zo’n overmatige hoeveelheid gehoeven, maar het geeft wel aan hoezeer Pessl heeft gesleuteld om een origineel boek te schrijven. Daar komt nog bij: een prachtige cover en een intrigerende titel.

Marisha Pessl – Calamiteitenleer voor gevorderden  (Special Topics in Calamity Physics, vert. Otto Biersma en Paul Bruijn), Anthos, 2006

Leeslinks
Een vergelijkbaar boek:
Donna Tartt – De verborgen geschiedenis
Moord in een kleine Amerikaanse gemeenschap:
Stephen Dobyns – De kerk van de dode meisjes
Over middelbare scholen in Amerika:
Laura Kasischke – Het leven voor ogen
DBC Pierre – Vernon God Little
Een Engelse middelbare school-affaire:
Zoë Heller – Kroniek van een schandaal
Over een Iers internaat:
Paul Murray – Skippy tussen de sterren