Jij of ik
Amerikaans/Kroatische roman over een 10-jarig meisje en de Joegoslavische oorlog.
Na het lezen van het originele en prachtige boek Vaarwel, Cowboy van de Kroatische schrijfster Olja Savičević ben ik nieuwsgierig geworden naar de naoorlogse generatie Balkan schrijvers. Ook al speelt de oorlog in het cowboy-verhaal van Savičević slechts in het verleden op de achtergrond, hij is duidelijk aanwezig, net zoals de blauwe zee die aan de kusten van Split likt. Wapens te over, zelfs in vredestijd.
Sara Noviç heeft zowel de Amerikaanse, als de Kroatische nationaliteit. Maar ik viel over de intrigerende titel van deze debuutroman: Wie het mooist valt. Een kinderspel? Pas bij het lezen van het verhaal krijgt de titel zijn dramatische betekenis: ja, een kinderspel op leven en dood. Het boek begint ook met een pakkende eerste zin: “In Zagreb begon de oorlog om een pakje sigaretten”. Er verdwijnen heel wat mensen na het halen van een pakje sigaretten, maar dit is een overtreffende trap. Met deze zin wordt er meteen een toon gezet: de toon van een 10-jarig meisje wiens onschuldige jeugd wordt opgebroken door de burgeroorlog.
Ook Jerzy Kosinkski beschreef in De geverfde vogel de oorlog gezien vanuit een kind. Maar dat gaat over een oorlog die ver achter ons ligt, terwijl ik me nog de tv-beelden herinner van de Joegoslavische oorlog, een oorlog die in je eigen huiskamer werd vertoond. De roman is zo geschreven dat je denkt dat het semi-autobiografisch is. Maar daar is de schrijfster weer te jong voor. En het is niet zomaar een oorlogsroman. Het gaat over het opgelopen trauma dat men met zich meedraagt, eenmaal weer in veiligheid.
Het verhaal begint in 1991. De Joegoslavische burgeroorlog sluipt langzaam het leven in van de tienjarige Ana Juriç die in Zagreb woont. Voor haar doodzieke zusje Rahela zien haar ouders maar één uitweg: het zusje moet het land uit. Via een Amerikaanse NGO in Slovenië weten ze Rahela naar Amerika te krijgen, waar ze een goede behandeling kan krijgen. Maar dan slaat het noodlot toe.
‘Wie het mooist valt’ is een spelletje van Ana’s vader, dat haar leven redt. Maar het spel zal ze lang verzwijgen, zeker wanneer ze in Amerika woont. Pas heel veel jaren later gaat ze de confrontatie aan met het land waarin ze eens gelukkig opgroeide. Haar bezoek zal haar helpen de traumatische ervaringen te verwerken.
Sara Noviç is de confrontatie aangegaan met een oorlog die ze niet zelf heeft beleefd, maar ongetwijfeld wel veel mensen om haar heen. Misschien dat ze daarom wat afstand heeft kunnen houden: de gruwelijkheden worden niet van dichtbij beschreven, wel geraakt met haar woorden. Het is een mooi geschreven roman, ondanks het vreselijke onderwerp. De oorlog gezien vanuit een tienjarig meisje, die zich gedwongen ziet de wapens op te pakken, is in pakkende zinnen geschreven. Dicht op de huid, rillingen, maar ook vertedering. Een naoorlogse stem waarin geen haat doorklinkt, alleen een pleidooi tegen geweld en oorlog.
Sara Nović – Wie het mooist valt (Girl at war, vert. Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap), Meulenhoff 2017
Leestips
Over Zagreb en de oorlogen:
Slobodan Šnajder – De engel van het verdwijnen
Een andere, prachtige stem uit Kroatië:
Olja Savičević– Vaarwel, Cowboy
Rond de Joegoslavische oorlog:
Priscilla Morris – Zwarte vlinders
Lana Bastašić – Vang de haas
Olja Savičević – Vaarwel, cowboy
Slobodan Šnajder – De reparatie van de wereld
Drago Jančar – Die nacht zag ik haar
Sara Nović – Wie het mooist valt
Arturo Pérez-Reverte – De schilder van het kwaad
Guido Snel – Mr. Lugosi’s butler
Maurizio Maggiani – Reiziger in de nacht