De tegenhanger van Apocalypse Now
Vietnamese roman over een Noord-Vietnamese dubbelspion en de Vietnamoorlog.
Het kan geen kwaad om na het lezen van De sympathisant de film Apocalypse Now van Francis Ford Coppola weer eens te bekijken. Deze onvergetelijke Amerikaanse film uit 1979 is onlosmakelijk verbonden met de roman van Viet Thanh Nguyen. Niet alleen serveert hij verlegen ongezouten kritiek op de film, zijn verhaal kent een soortgelijk einde.
In een van de beginscènes van de film, wanneer Willard zijn opdracht ontvangt van een hoge piet en hij met hem aan tafel zit aan de rosbief, zit er een derde man aan tafel, die duidelijk gemengd bloed heeft. Ik moest meteen aan de sympathisant denken: “Ik ben een spion, een sluimerende spion, een man met twee gezichten. En misschien niet verrassend, ik ben ook een man met een dubbele persoonlijkheid.” Dit zijn de eerste regels van het verhaal, die de toon zetten voor de rest van de roman. Het gaat in dit boek over het gespleten Vietnam en over een man die zijn hele leven voor bastaard is uitgemaakt: geen Vietnamees onder de Vietnamezen, maar ook geen westerling pur sang. Zijn moeder werd op jonge leeftijd zwanger van een Franse predikant. De verteller is dan ook een sympathisant van beide kanten. Geboren en getogen in Noord-Vietnam, volgde hij een studie in Amerika en leerde zo goed mogelijk het Amerikaans en de Amerikaanse cultuur. Terug naar Vietnam koos hij voor het communisme en werd ingezet als spion. Hij klinkt tijdens zijn verhaal niet als een echt overtuigde communist. Het enige verbond waarin de sympathisant heilig geloofde, was zijn bloedbroederschap met twee jeugdvrienden, Bon en Man, wat ook weer uitgroeide tot een dualistische relatie: Bon werd anti-communist wegens de moord op zijn vader, Man een commissaris bij de Vietcong, en een van de bazen van de sympathisant.
Het verhaal begint in 1975 met de evacuatie van Saigon. De sympathisant is geïnfiltreerd als rechterhand en kapitein van een Zuid-Vietnamese generaal, die bespreekt hoe hij zijn uitgebreide familie en stafleden het land uitkrijgt, voordat de Vietcong de stad overneemt. Ze redden het ternauwernood: de Generaal, Mevrouw en de rest van de familie én de kapitein, met in zijn kielzog Bon en zijn jonge familie. De vlucht gaat niet van een leien dakje, wat maakt dat Bon van een zachtaardige, lieve man verandert in een man die niets meer heeft te verliezen.
Zo komen de Generaal, de sympathisant en Bon in Amerika, waar de generaal uit pure armoede een eettentje begint, zoals zoveel andere Vietnamese vluchtelingen. Doch, het vaderland wordt niet vergeten en de Generaal begint plannen te smeden om een leger samen te stellen dat zijn land van de communisten kan bevrijden.
De sympathisant kan zijn werk voortzetten, maar wordt vaak voor dilemma’s gezet en is er niet altijd zeker van dat hij is of wordt ontmaskerd, waarvoor hij een zware tol moet betalen. Ook wordt hij door de Generaal ingezet om een Hollywood-regisseur, die een film over Vietnam maakt, terzijde te staan opdat Vietnam en zijn volk wat beter uit de verf komen.
We kennen allemaal het resultaat: ook al wordt Apocalypse Now, noch Coppola bij naam genoemd, dit is de film die model stond voor The Hamlet, de film waarvan de sympathisant opnamen bijwoont om achter de schermen figuranten – veelal gespeeld door Filipijnen – wat Vietnamese manieren bij te brengen. In de film zijn de meeste Vietnamezen enkel als aangevallen dorpelingen te zien en veel Vietnamese woorden komen er niet in voor.
Wanneer Bon tekent voor het geheime leger dat vanuit Cambodja Vietnam in moet trekken, heeft de sympathisant geen andere keuze dan zijn vriend te volgen om hem te behoeden voor een stomme dood. Terug in Azië gaat de sympathisant zijn eigen Kurtz ontmoeten.
Coppola bracht met zijn film de gekte van de oorlog voor het voetlicht. Nguyen brengt de verwaandheid van de Amerikanen in beeld: ze kwamen om de Vietnamezen te helpen, maar behandelden iedere inwoner als voetveeg of veel erger: een dode Vietnamees deed er niet toe. De sympathisant maakt het volk zichtbaar: eerst de Franse kolonisatie (de sympathisant’s vader, die hem nooit erkende), de dualiteit om partij te kiezen en de duizenden vluchtelingen in Amerika. Bootvluchtelingen werden ze wel genoemd, wat de sympathisant woedend maakte: een wel eenzijdige benaming voor zijn volk. Aan de andere kant is hij ook niet geheel enthousiast over hoe zijn volk zich in Amerika nestelde.
Hier komen we bij misschien wel het beste punt van het boek: de zwartgallige humor die Nguyen gebruikt om zijn verhaal te vertellen. Zowel de Amerikanen als de Vietnamezen moeten het ontgelden, wat betreft de scherpe tong van de sympathisant. In Apocalypse Now gaat een Franse kolonist te keer tegen de Amerikanen en hun hoogmoedige inmenging in een strijd die niet de hunne is. Dit is ook een terugkerend thema in de schimpscheuten van de sympathisant: tegen het Amerikaanse superioriteitsgevoel. Terwijl de Vietnamezen er vaak vanaf komen als luie lapzwansen.
Het verhaal heeft heftige kanten, maar is luchtig geschreven, met de nodige humor. Krachtige vergelijkingen en beeldspraak maken dit juist een zeer onderhoudend boek. Met veel punten die je aan het denken zet. Net zoals de film Apocalypse Now. Het zou verplichte literatuur moeten zijn, omdat het de andere kant belicht van een oorlog die in de literatuur- en filmwereld veel te vinden is.
Het laatste woord in de film Apocalypse Now is “Horror!”. De laatste zin uit De sympathisant is: “We zullen leven!”.
Viet Thanh Nguyen – De sympathisant (The sympathiser, vert. Paul Bruijn en Jetty Huisman), Marmer, 2017
Leestips
Over een andere Vietnamese immigrant in Amerika:
Ocean Vuong – Op aarde schitteren we even
Over de oorlog in Vietnam:
Denis Johnson – De zuil van rook
De klassieker die Coppola inspireerde tot het maken van Apocalypse Now:
Joseph Conrad – Hart der duisternis
Over een stukje Vietnamoorlog:
Johan Harstad – Max, Mischa & het Tet-offensief
Rondom een Spaanse schrijver en een Vietnamveteraan:
Javier Cercas – Sneller dan het licht
Kurtz in Birma:
Daniel Mason – De pianostemmer