Ulla Lenze – De drie levens van Josef Klein

Het ongemak van een Duitser

Duitse roman over een Duitse immigrant in New York tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Twee broers in Duitsland, Josef en Carl, uitverkoren om een nieuw leven te beginnen in het beloofde land van Amerika. Maar dan is er een ongelukje en Carl verliest een oog, én zijn inreisvergunning voor Amerika. In 1925 stapt Josef alleen het Amerikaanse avontuur in, zonder ooit het contact met Carl te verliezen.

Na de oorlog wordt Josef het land uitgezet, een Duitser uit een interneringskamp. Daar is het weerzien met Carl, die getrouwd is en met kinderen. Een gezin dat tientallen hulppakketten ontving van de verre oom in Amerika en de oorlog overleefde. Maar Josef is ontwricht en voelt zich niet thuis in het modelgezin en bij de stugge vader die met ijzeren hand in zijn huis regeert. Er zijn teveel dingen gebeurd, die hij zelfs tegenover Carl niet durft uit te spreken. Wanneer hij de puinhopen beziet van de oorlog, ook in zijn heimat, weet hij dat hij er niet meer zou kunnen aarden. Het liefst is hij Amerikaan. En zo besluit hij weer te immigreren, ditmaal naar Zuid-Amerika, waar de Duitsers nog welkom zijn. Hij belandt in Buenos Aires (Argentinië), waar hij weer tegen de Duitse kliek oploopt die menen dat het Grote Duitsland nog steeds een kans heeft.

Het is het verhaal over een man die de oorlog weliswaar op afstand meemaakt, maar zonder het te willen toch erin betrokken raakt. Het is een verhaal over keuzes maken, en daar is Josef niet altijd goed in.

Toen Hitler in opmars was in Europa, kon hij in Amerika nog rekenen op genoeg sympathisanten. Niet alleen Duitsers, die in grote getale waren neergestreken als immigranten in Amerika en nu meenden mee te moeten waaien met hun landgenoten in Europa. Ook Amerikanen dweepten met Hitler. De fascisten waren immers tegen de communisten en dat waren de Amerikanen ook. Maar toen de oorlog begon, liet Hitler zijn ware gezicht zien en werden de Duitsers in Amerika steeds vaker met de nek aangekeken, of ze nu achter de Führer stonden of niet. En wee ze iets hadden uit te staan met hun vaderland. In het ergste geval was er de kogel, als het meeviel belandde je in een interneringskamp. Dit overkwam Josef.

Josef, die als arme immigrant in Amerika net zijn draai had gevonden in het swingende Harlem, waar de danstenten en de jazz eindeloze nachten beloofden, waar hij ‘s avonds thuis achter zijn radio kroop om langs de krakende frequenties te surfen op zoek naar verre stemmen uit vreemde oorden. De radio was zijn passie, en zo ontmoette hij Lauren. En zo raakte hij op het foute pad.

Het is een aangrijpende roman over schuld. Een schuldgevoel dat van de meeste pagina’s druipt en het leven van Josef overneemt. Een interessant gegeven over hoe je moet omgaan met een oorlog waar je het niet mee eens bent, maar welke je landgenoten wel uitvechten. In hoeverre is je nationaliteit je aan te rekenen?

Niet alleen wordt uit de doeken gedaan hoe Josef uiteindelijk toch werd geïnterneerd, het verhaal vertelt vooral over zijn ongemak om zijn broer weer onder ogen te komen, in een land dat in puin ligt, waar niet over de oorlog wordt gesproken en dat bezig is met de wederopbouw alsof er niets is gebeurd. Daar druipen de schuldgevoelens van de muren en niemand die weet hoe ermee om te gaan.

Beginnend en eindigend in San José (Argentinië), schakelt het verhaal verder tussen New York en Neuss, de woonplaats van Carl en zijn gezin. Langzaam wordt zo dit meeslepende verhaal over Josef ontvouwd: met veel suggererende woorden, mooie taal en een fraaie spanningsboog. Te vergelijken met de boeken van Michael Ondaatje.

Ulla Lenze – De drie levens van Josef Klein (Der Empfänger, vert. Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen), Meridiaan Uitgevers 2021

Leeslinks
Van Duits bloed:
Slobodan Snajder – De reparatie van de wereld
Guzel Jachina – Wolgakinderen
Immigranten in Amerika:
Edgar Hilsenrath – Fuck America
De oorlog en de radio:
Anthony Doerr – Als je het licht niet kunt zien

EEN BOEK KOPEN? STEUN DE LOKALE BOEKHANDEL