Puberen in de oorlog
Hongaarse roman uit 1929 over een groepje puberende jongens tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Ábel, Tibor, Ernõ en Béla wonen in een klein stadje ver van het geweld van de Eerste Wereldoorlog. Behalve Ernõ’s vader die schoenmaker is en arm en al terugkomt van de oorlog, zijn alle vaders welgesteld en nog aan het front om te vechten. Deze afwezigheid, de verdwijning van steeds meer klasgenoten en de lijsten van gesneuvelden is voor hen het enige tastbare feit van de oorlog.
De directe wereld om hen heen vinden ze veel belangrijker. Ze hebben een bende gevormd om te rebelleren. Niet alleen tegen de volwassenen, maar tegen de hele wereld. Het kattenkwaad groeit uit, ze hebben zelfs een bergplaats waar ze elkaar in het geheim kunnen zien. Dan ontmoeten ze de toneelacteur Amadé, die hun taal lijkt te spreken. Aarzelend geven ze zich steeds meer aan hem bloot.
Ze hebben net eindexamen gedaan en beseffen met een schok dat ze opeens tot de wereld van de volwassenen horen. Het leven wordt meteen zeer gecompliceerd. Wordt de bende bijeengehouden door vriendschap of is het een gemeenschappelijke rebelse sfeer die de jongens bij elkaar bracht?
Eind jaren 90 werd Sándor Márai ‘herontdekt’ door de Italiaanse publicatie in 1998 van zijn roman Gloed, geschreven in 1942. De Hongaarse schrijver werd in 1900 geboren in het Hongaarse Kassau (nu Kosice, Slowakije). Na studies in Leipzig, Frankfurt en Berlijn, na journalist te zijn geweest voor de Frankfurter Algemeine te Parijs begon hij in 1929 romans, verhalen, gedichten en toneelstukken te publiceren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog leidde hij een teruggetrokken bestaan en erna wees hij het communisme definitief af, wat hem in ballingschap in Amerika deed belanden. Daar leidde hij zo’n miezerig bestaan dat hij in 1989 een einde aan zijn leven maakte.
Zijn romans, die behalve een tijdsbeeld geven van de laat oude Oostenrijks-Hongaarse monarchie, gaan vooral over vriendschap in een klassenmaatschappij. Was het in Gloed een verhaal over een oude welgestelde man die terugkijkt op de vriendschap met zijn ooit beste vriend die minder welgesteld was, in De opstandigen gaat het over een ‘vriendschap’ van vier rebellerende jongens die op het punt staan volwassen te worden, waarvan eentje uit een arm milieu komt. In beide romans komen vragen over vriendschap aan de orde. Wat betekent het en wat zijn de verplichtingen.
In De opstandigen speelt ook de Eerste Wereldoorlog op de achtergrond mee. Ábel, Tibor, Ernõ en Béla weten niets van de frontwereld, behalve dat Tibor zijn broer er een arm heeft verloren en Ernõ’s vader er mensen heeft moeten doden. Toch lijkt de oorlog waarvan velen niet terugkeren hun toekomst. Ook al maken ze plannen wat ze willen doen, mochten ze van het slachtveld heelhuids terugkeren. Voor hen is de oorlog het toppunt van volwassenheid, een wereld waar gefeest, gezopen en met vrouwen wordt omgegaan. Aan de gruwelijkheden wensen ze niet te denken.
Maar bovenal gaat deze roman over de vriendschap van vier jongens die elkaar onzeker aftasten. Aan de ene kant proberen ze elkaar stoer op te jutten tot verboden zaken, aan de andere kant is er een nieuw bewustzijn van hun gevoelsleven. De een kan niet zonder een vriendschap, de ander kan niet zonder een klankbord, en weer een ander voelt pure haat.
De rebellerende jongens voelen zich als koningen in hun puberwereld waarin ze zich alles kunnen veroorloven. Ze beseffen dat dit weldra is afgelopen. In de wereld der volwassenen zullen ze weer helemaal onderop moeten beginnen en zich moeten houden aan tal van regeltjes. Sándor Márai brengt het verhaal, dat semi-autobiografisch is, tot een spannend hoogtepunt. Doch ook tot een triest drama, waarin blijkt hoe heftig de klassenmaatschappij was.
Misschien loopt de schrijfstijl van De opstandigen niet zo fijn als in Gloed en vervalt de tekst soms in herhalingen, de karakters zitten psychologisch goed in elkaar en het laten je beslist niet onberoerd wanneer je het boek tenslotte dichtklapt.
Sándor Márai – De opstandigen (Zendülók, vert. Henry Kammer) Wereldbibliotheek, 2003
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Gloed
Vrienden en oorlog:
Nino Haratischwilli – Het schaarse licht