Replay
Oostenrijkse roman over een man die terugkeert bij zijn moeder in een grensdorp.
Roman Gilanian besluit uit Brazilië te vertrekken om naar zijn roots in Oostenrijk te zoeken. Noodgedwongen trekt hij in bij zijn moeder, die na een nieuw huwelijk op een bio-dynamische boerderij is gaan wonen.
De boerderij staat bij Komprechts, een dorpje aan de grens bij Tsjeche-Slowakije. De glasfabriek en de steenhouwerij zijn net gesloten, dus de gemeenteraad, onder leiding van de burgemeester die zich König laat noemen, beraadt zich om het dorp nieuw leven in te blazen met toerisme.
Roman heeft al nooit een goede verstandhouding met zijn moeder gehad. Nu deze ook nog eens geheel in het biologische leven opgaat, haat hij haar ronduit. En toch lukt het hem niet zich los te maken van zowel zijn moeder als dat vreemde dorp aan de Braunsee.
Robert Menasse geldt als een belangrijke Oostenrijkse schrijver en steekt zijn kritiek op zijn land niet onder tafels en stoelen. Vooral de kleinburgerlijkheid en de struisvogelpolitiek wat betreft het oorlogsverleden van Oostenrijk zijn voor hem hot items waarover hij graag uitweidt. Naast maatschappijkritiek spuien kan hij goed verhalen vertellen, beweert hij zelf. Hij luistert graag naar andermans belevingen, maakt deze zich eigen en vertelt ze door.
In Kentering zitten ook vele verhalen. De twee belangrijkste zijn die van de hoofdpersoon Roman en die van het dorp Komprechts. Daarnaast lopen nog vele verhalen, zoals die over de weduwe Nemec en van burgemeester König en zijn zoontje Bruno.
Kentering is het sluitstuk van de Trilogie van de ontgeestelijking. Al eerder verschenen Bar Hopeloos en Zalige tijden, breekbare wereld. Over mensen die op een plek zijn waar ze zich niet thuisvoelen.
Kentering is niet alleen het einde van de trilogie, maar ook de ondergang van de romanpersoon die in alledrie de boeken voorkomt: Roman, een professor uit Wenen die als gastdocent in Sao Paolo in Brazilië woont om in het laatste boek als hoofdpersoon terug te keren naar zijn heimat en zijn moeder in Oostenrijk. Waar hij, mogen we de video’s geloven, langzaam verdwijnt.
Roman is een geesteskind van Menasse, niet van Leo Singer, de hoofdpersoon, schrijver en filosoof uit het boek Bar Hopeloos die het niet lukte zijn roman te schrijven.
Roman probeert de geschiedenis terug te draaien en keert terug naar de schoot van zijn moeder. Maar zijn moeder lijkt niet meer op de vertrouwde vrouw van wie hij eens onafscheidelijk was. Roman raakt in een crisis waarbij hij steeds apathischer wordt, tot het hem lukt zijn eigen vertrouwde plekje weer te creëren.
Roman registreert de veranderingen in het dorp Komprechts, zonder echter te weten wat hij allemaal ziet. Hij registreert per videocamera en hier komt het meest eigenaardige van de roman: het verhaal wordt als het ware verteld door twee mensen die Roman’s videobanden zitten te bekijken. Wie het zijn, hoe ze aan de videobanden zijn gekomen en naar aanleiding waarvan, dat zou de lezer graag willen weten. Maar helaas komen we daar niet achter.
Het effect van deze registratie zonder uitleg lijkt het meest op een amateurvideo. De slecht aan elkaar geplakte scènes volgen elkaar in chaos op en meerdere malen vraag je je af waar het verhaal nou eigenlijk over gaat.
En toch vind je tussen de warrige beelden en vertellingen een opbouw van een verhaal dat spannend wordt. Een opbouw van Vallende Engelen, een vallend dorp, een vallende Muur tot een vallende Roman.
Menasse steekt de draak met de kleinburgerlijkheid van het dorp, met de hype bio-dynamisch, met de tomeloze inhaligheid van de dorpelingen, met de algemene domheid, maar ook met snelle reclamebureaus. Waardoor hij ook humoristische scènes heeft weten te creëren.
Daarom is het ondanks de chaos van Menasse’s vertelstijl toch een plezier Kentering te lezen. Een onderhoudend, satirisch portret van een ingeslapen dorpje dat door de moderne tijd dreigt te worden verzwolgen en van een zoon die zich niet los kan maken uit de moederschoot.
Robert Menasse – Kentering (Schubumkehr, vert. Paul Beers) De Arbeiderspers, 2004
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Don Juan de la Mancha of de leerschool van de lust
Een Oostenrijkse schrijver over een fanatasie-scenario van een dorp in de Tweede Wereldoorlog:
Christoph Ransmayr – Morbus Kitahara
Een Duits verhaal dat veel van een videoband weg heeft:
Georg Klein – Barbar Rosa
Over een Nederlandse kentering:
Tomas Lieske – Gran Café Boulevard