De sjacheraar van de Welwillende Zielen
Amerikaanse roman over een joodse familie in Buenos Aires en de verdwijning van hun zoon.
Kaddisj Poznan heeft niet alleen een buitengewone naam en een buitengewoon grote neus, hij verdient zijn geld ook nog eens met buitengewone zaken. Voor de joden in Buenos Aires die hun verleden willen witwassen, klimt hij op het kerkhof de muur over die de doden van de gewone joden scheidt van de doden van het Genootschap van de Welwillende Zielen en wist hij hun verleden uit.
Kaddisj dwingt zijn zoon Pato om mee te komen. Pato is een studieneus, maar volgens Kaddisj is het goed als hij ook een ‘echt’ beroep onder de knieën krijgt. Bovendien moet hij leren respect te hebben voor zijn voorouders. De moeder van Kaddisj was een hoer en maakte zodoende deel uit van het Genootschap van Welwillende Zielen, de naam van een groep joden in Buenos Aires die decennia geleden van de misdaad leefde. Kaddisj wil zijn afkomst als ‘hoerenzoon’ niet verhullen, in tegenstelling tot zijn klanten die zich schamen voor hun verleden.
Kaddisj’ vrouw Lillian werkt op een verzekeringskantoor, dat steeds betere zaken doet als de zoveelste Argentijnse junta weer goed op dreef raakt. Terwijl Kaddisj geld verdient aan het verdonkeremanen van een verleden dat veel mensen willen vergeten, begint de regering met het steeds meer laten verdwijnen van personen.
Lillian en Kaddisj hebben al zorgen genoeg om hun zoon die niet meer met zijn vader wil samenwerken, die verboden (communistische) boeken in zijn kamer heeft, er keihard popmuziek draait en met zijn vrienden pot rookt. Wanneer op een dag de politie voor de deur staat om Pato mee te nemen, breekt er een periode aan waarin Lillian niet zoals gewoonlijk achter haar man staat. Lillian gaat haar eigen weg om haar zoon te vinden, een wanhopige weg die naar het Ministerie van Buitengewone Zaken leidt.
In dit briljante verhaal vallen fictie en non-fictie moeilijk van elkaar te scheiden. Het is een feit dat rond 1976 de Videla-regering in Argentinië duizenden mensen liet verdwijnen. Het is ook een feit dat velen van hen uit vliegtuigjes in zee werden gegooid om zodoende voor eeuwig van de aardbodem te verdwijnen.
Het is ook een feit dat er in vroegere tijd een joodse misdaadorganisatie bestond die voornamelijk in prostitutie handelde. Het begon als de Warsaw Jewish Mutual Aid Society, maar werd door de Poolse ambassadeur in Argentinië gedwongen om op 7 mei 1906 de naam te veranderen en werd toen genoemd naar een van de oprichters: Zwi Migdal. De Zwi Migdal haalde joodse jonge meisjes en jonge vrouwen uit het toen arme Europa naar Zuid Amerika om als seksslaven in bordelen te werken. De gewone joodse gemeenschap wilde officieel niets met deze groep te maken hebben en weigerde hun doden op de joodse begraafplaatsen, waardoor de Zwi Migdal genoodzaakt was om eigen begraafplaatsen te stichten.
Het eigenlijke thema van het boek gaat over verandering. Niet alleen verandert de stad Buenos Aires als de junta zijn vuile werk begint, ergens in het boek wordt de vraag gesteld: is een mens beter af zonder verleden of zonder toekomst? Kaddisj wist op verzoek een verleden, de Argentijnse regering laat personen verdwijnen en wist hiermee een toekomst. Er doen zich meer veranderingen voor in het boek die te maken hebben met identiteit. Wanneer Kaddisj voor Mazursky zijn familienaam heeft laten verdwijnen temidden van de graven van het Genootschap van Welwillende Zielen, blijkt dat deze prominente specialist in plastische chirurgie Kaddisj niet kan betalen, waarop ze een deal sluiten: de hele familie Poznan kan een nieuwe neus krijgen.
Het is een van de onderhoudendste scènes van het verhaal, de discussie die Kaddisj voert met Mazurksky over zijn grote joodse neus. Mazursky haalt alles uit de kast om Kaddisj ervan te overtuigen dat een kleinere neus gezonder is en Kaddisj vraagt zich af of hij beter af is zonder deze kenmerkende neus, de erfenis van een familie die Kaddisj niet wil verloochenen.
Kaddisj steelt als hoofdpersoon dan ook de show van het boek: een rauwe sjacheraar die overtuigd is van zijn eigen gelijk. Hij is niet snel op zijn mondje gevallen en laat alleen zijn mond snoeren door zijn geliefde vrouw Lillian, waarmee hij maar al te vaak een woordenwisseling moet goedmaken. Hoewel hij zielsveel van zijn zoon Pato houdt, probeert hij deze op harde wijze wat joodse straatwijsheid bij te brengen.
Nathan Englander is een grote liefhebber van Russische schrijvers zoals Tsjechov en is ook duidelijk beïnvloed door Franz Kafka. Kaddisj kan zo in een roman van Tsjechov, en het Ministerie van Buitengewone Zaken doet denken aan de totaal absurde ambtenarij uit Kafka’s Het proces en Het kasteel.
Het Ministerie van Buitengewone Zaken is een briljant boek dat weliswaar is gesitueerd in de zwarte jaren van de Argentijnse geschiedenis anno 1976, maar dat bruist van de satires op joodse rituelen, op het gezin en de verhouding tussen vader en zoon, op een gezinssituatie in crisis en op identiteit. Net als Jonathan Safran Foer weet Englander een geheel eigen verhaal aan de geschiedenis te geven door fictie met humor te mengen.
Dankzij het verleden van het Genootschap van Welwillende Zielen, doet het boek ook enigszins denken aan De jiddische Politiebond van Michael Chabon, waarin een joodse misdaadorganisatie een prominente rol speelt.
Het Ministerie van Buitengewone Zaken is een pikzwarte roman die met onderhuidse humor is geschreven. Een onderhoudend boek dat zowel een lach als een traan oproept. Tranen voor de geschiedenis, een lach voor het verhaal over de joodse Kaddisj die er alles aan doet om zijn huwelijk te redden.
Nathan Englander – Het Ministerie van Buitengewone Zaken (The Ministery of Special Cases, vert. Nicolette Hoekmeijer), Anthos 2007
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Kaddisj.com
Humor en geschiedenis:
Jonathan Safran Foer – Alles is verlicht
Joodse misdaadorganisaties:
Michael Chabon – de Jiddische politiebond
Onmogelijke ambtenarij:
Frans Kafka – Het proces
Joden in den verre:
David Layton – The dictator
Bart Koubaa – Het leven en de dood van Jacob Querido
Joodse identiteit:
Eduardo Halfon – De Poolse bokser
Jonathan Safran Foer – Hier ben ik