Vuile handen
Onderhoudende Chinese roman over de éénkindpolitiek van China.
Enkele weken geleden las ik Veranderingen, de kleine, autobiografische roman van de Chinese schrijver Mo Yan. Ik hou van de ietwat magisch-realistische stijl die deze schrijver er op na houdt, van zijn manier om de geschiedenis wat te overdrijven, van het gemak waarmee hij zijn grootse familieverhalen presenteert, waar omheen het kleurrijke China en zijn bloederige geschiedenis tolt. In 2012 won Mo Yan de Nobelprijs voor literatuur.
Toen ik in de roman Kikkers begon, waande ik me eerst in een autobiografisch boek. Dat kwam natuurlijk omdat het boek is samengesteld uit behoorlijk uitvoerige brieven die de verteller Kikkervisje schrijft naar een Japanse generaal, die tijdens de bezetting in de Tweede Chinees – Japanse oorlog (1937 – 1945) in zijn geboortestreek Gaomi in Shandong verbleef en terugkwam om literaire lezingen te houden. Kikkervisje raakte over de lezing zo enthousiast dat hij de wens kreeg om een toneelstuk te schrijven zoals De vliegen of Vuile handen van Jean-Paul Sartre.
Onderwerp van de roman is zijn tante, die ook gewoon Tante wordt genoemd. Zij werd in de streek beroemd als modern gynaecologe, die de traditionele vroedvrouwen verdreef die eeuwenlang de kinderen op de wereld hielpen. De roman komt langzaam op gang met de heldenverhalen over tante, die op haar fiets door ijzige koude of helse stortbuien zich naar in nood verkerende vrouwen spoedde en zo menig vrouw en kind het leven redde.
Het boek begint de heerlijk onderhoudende Mo Yan-toon te krijgen, wanneer Tante in ongenade valt tijdens de culturele revolutie, toen haar vriend, een piloot waar iedereen tegenop keek, er met zijn vliegtuig vandoor ging en deserteerde naar de vijand. Even vangen we een glimp op van hoe onbarmhartig de culturele revolutie kon zijn, maar Mo Yan stoomt door, want Tante, die een trouwe revolutionaire was, kreeg vervolgens de opdracht om als gynaecologe er in haar streek op toe te zien dat de éénkindpolitiek goed werd uitgevoerd.
Dan kunnen we ook meteen een jaartal plaatsen in het verhaal: in 1979 werd het in China strafbaar om meer dan één kind te krijgen. In praktijk kwam het er op neer dat vooral de armere bevolkingsgroepen zich hier aan hielden en dat de rijkere creatief werden om deze wet te omzeilen. Naar gelang de jaren verstreken, werden de armen iets rijker en de lijst met regels voor uitzonderingen groter en wanneer we tenslotte in de moderne tijd zijn aangekomen, zijn de manieren om de wet te omzeilen voor niemand meer een geheim en maken alle mensen er ruimschoots gebruik van.
Als trouwe aanhanger van de Partij zag Tante er nauwkeurig op toe dat in de streek waar zij met ijzeren vuist regeerde, abortus op grote schaal werd toegepast zodat niemand de wet overtrad. Ook Kikkervisjes vrouw, ondanks dat ze familie was, werd naar de abortuskliniek gesleept. En dan komt de ware klucht om de hoek kijken, want Kikkervisje trouwt een tweede keer, ditmaal met de collega van de inmiddels gepensioneerde Tante en die heeft een hele grote kinderwens, terwijl Kikkervisje al een dochter heeft.
En zo zijn we weer thuis in het verhalenland van Mo Yan, die er een tempel van een vruchtbaarheidsgodin bij haalt, mannen die als fetisjen baby’s van klei produceren en een aantal neven die een grote kikkerkwekerij zijn begonnen. En Tante, inmiddels op hoge leeftijd, heeft last van kikkers en wroeging.
Het einde van het boek is het toneelstuk dat Kikkervisje uiteindelijk heeft geschreven. Het gaat over Tante, haar mannen en Kikkervisje zelf. Ze stoeien met de verantwoordelijkheidsvraag over kinderen krijgen. Ze hebben beide vuile handen, terwijl ze het toch zo goed bedoelden.
Dat brengt ons weer terug bij Mo Yan, die als veel gehoorde kritiek op zijn werk, zich niet uitspreekt over politiek. Maar hij geeft je wel genoeg stof om over na te denken, zoals over de verantwoordelijkheid van kinderen krijgen. En dat verpakt in een onderhoudend verhaal over een doldrieste tante die van heldin in despoot veranderde en zo vuile handen kreeg.
Mo Yan – Kikkers (Wa, vert. uit het Chinees: Silvia Marijnissen) De Geus 2013
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
De wijnrepubliek
Veranderingen
Grote borsten, brede heupen
Het rode korenveld
De knoflookliederen