Over burgers en buitenlui
Barokke Kroatische roman over een schilder die terugkeert naar zijn geboorteplaats.
Na 23 jaar keert de schilder Filip Latinovicz terug naar zijn geboortestreek in Pannonië, een streek nu in noordelijk Kroatië. Latinovicz heeft als kunstenaar naam gemaakt in Europese steden en het platteland lijkt hem onveranderd. Net als zijn inwoners, die na al die jaren nog steeds hetzelfde leven. De rijke burgervrouwen met hun talrijke titels nog steeds roddelend en liegend over het leven. Zijn moeder, de tabakwinkelierster mevrouw Regina, nog even preuts met de moraal hoog in het vaandel, terwijl Filip nog steeds niet weet wie zijn vader is.
Wanneer hij Bobocka tegenkomt – de vrouw van wie beweerd wordt dat ze door haar affaires twee banken heeft doen springen en een advocaat de afgrond in heeft geholpen – loopt Filip weer in de val van de liefde. Want Boba is een gevallen vrouw die alle mannenharten stiekem sneller doet kloppen en ze is de reden waarom Filip, die na de zomer toch weer naar de smerige stad verlangt, maar niet kan besluiten om weer te vertrekken.
Een uit ex-Joegoslavië komende roman uit 1932 die doorgaat als een van de beste werken van de Kroatische schrijver Miroslav Krezla (1893-1981). Hij werd in Zagreb geboren en woonde daar ook de meeste tijd van zijn leven. Geboren als burger van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, later Joegoslaaf en nu Kroaat, was Krleza in hart en nieren een zich altijd links oriënterende schrijver van poëzie, toneelstukken en verhalen. Hoewel hij in 1918 toetrad tot de communistische partij, stelde hij zich altijd kritisch op tegen zowel deze partij als andere partijen of autoriteiten. Toen hij in Rusland was geweest, was hij niet meer zo enthousiast over de Rode Politiek en al helemaal niet over die van Stalin. In 1939 werd hij uit de partij gegooid, maar werd later door de Joegoslavische president Tito weer gerehabiliteerd. In 1967 distantieerde hij zich echter volkomen van de communistische partij. Krleza was vooral een tegenstander van de kleinburgerlijkheid en er wordt zelfs beweerd dat wanneer Jean Paul Sartre De terugkeer van Filip Latinovicz zou hebben gelezen, hij zijn anti-kleinburgerlijkheid- roman La nausée (1938) niet zou hebben hoeven te schrijven. Krleza zette een aantal literaire tijdschriften op zoals in 1919 Plamen, Knjezevna Republica in 1923 en in 1945 Republika. Later stond hij aan het hoofd van enige nationale culturele instituten waaronder van 1958 tot 1961 de Literaire Sociëteit van Kroatië.
Krleza’s schrijfstijl is zeer barok met veel oog voor zowel de omgeving als voor precieze portretten van zijn personages. In De terugkeer van Filip Latinovicz zet hij zich af tegen burgers die ondanks verarming zich nog steeds voordoen als landheren. Vooral het geroddel en de leugens die ze voorwenden om intelligent over te komen, sabelt hij genadeloos neer. Daarbij is de hoofdpersoon, Filip Latinovicz, eerder een anti-held dan een heldhaftige hoofdpersoon. De kunstenaar vertoont een opmerkelijke besluiteloosheid en somberheid. Wanneer hij de Russische ‘Griek’ Kyrialis ontmoet die hem nihilistische ideeën presenteert, blijkt hij toch weer niet zo’n nul, maar vooral zijn onvermogen tot handelen of beslissingen nemen zal leiden tot het drama van het boek.
Een mooi literair schrijven uit de vorige eeuw met een prima uitleggend nawoord van de vertaler Guido Snel.
Miroslav Krleza – De terugkeer van Filip Latinovicz (Povratak Filipa Latinovicz), De Bezige Bij, 2002
Leestips
Van dezelfde schrijver:
De Glembays
Over een huis in Zagreb en de woelige oorlogsjaren”
Slobodan Šnajder – De engel van het verdwijnen
Een anti-burgerlijk boek uit Frankrijk:
Jean Paul Sartre – De walging
Een ander midden-Europees literair hoogstandje uit de vorige eeuw:
Sandór Márai – Gloed
Een moderne roman over burgers en buitenlui uit Midden-Europa:
Péter Esterházy – Harmonia Cælestis
Een encyclopedie van geschiedenis over Hongarije en Servië:
Péter Zilahy – De laatste raamgiraf