Trouw aan de koning
Passionele semi-historische Portugese roman over koloniaal São Tomé.
Luis Bernardo Valença voert een rustig leventje in Lissabon waar hij een bedrijf leidt en wekelijks zijn vrienden ziet in een restaurant. Hij heeft een uitgesproken mening over het Portugese koloniale bewind, waar de slavernij is afgeschaft, maar nog heel wat moet gebeuren willen de koloniën winstgevend worden.
Op een dag wordt hij bij koning Dom Pedro geroepen. Die vindt dat Luis Bernardo de juiste man is om gouverneur van São Tomé en Príncipe te worden om de problemen op te lossen die er zijn gerezen dankzij de Engelse beschuldiging dat de Portugezen nog de slavernij toepassen in hun kolonies.
De grootste inkomsten van São Tomé komen van de cacaoplantages waar duizenden zwarte mensen werken die worden geronseld in Angola. Met een werkcontract, zegt men. Alleen beweren de Engelsen dat deze ‘arbeiders’ nooit meer terugkomen, onder barbaarse omstandigheden werken en als ze proberen te vluchten worden ze gestraft. De Engelsen sturen een consul naar São Tomé om een rapport op te stellen en wanneer dit negatief uitvalt zal er een economische boycot volgen voor de Portugese cacao. De geheime missie van Luis Bernardo wordt de Engelse consul te overtuigen dat er geen slavernij meer is op deze tropische kleine eilanden midden in zee.
Luis Bernardo heeft geen zin om zijn goed geregelde leventje van salonintellectueel in Lissabon op te geven, maar hij ziet geen goede redenen om te weigeren zich te laten begraven op een klein eilandje waar helemaal niets te doen is. Daarom komt hij op een dag aan in São Tomé, waar hij ontvangen wordt door alle notabelen en zijn intrek neemt in het paleis. Hij voelt meteen dat hij van dit kleine tropische eiland kan gaan houden, waar regenbuien en muggen een ware plaag zijn, maar waar een dicht regenwoud, veel groen en prachtige stranden voor een schitterend landschap zorgen.
Wanneer de Engelse consul op São Tomé aankomt, schrikt Luis Bernardo: het is een sympathieke man met een bloedmooie vrouw. Hoe kan hij die man als vijand zien?
Evenaar is een prachtige debuutroman van de Portugese journalist en columnist Miguel Sousa Tavares. Iemand die zijn links gerichte meningen niet onder stoelen of banken steekt in de pers.
In Evenaar komt Portugal er niet zo best uit: veel politieke intriges rond de internationale afspraken over de afschaffing van de slavernij. Men ging begin twintigste eeuw gewoon op de oude manier door met het uitbuiten van koloniale arbeiders. De idealist, die Miguel Sousa Tavares in zijn hart ook zal zijn, is de hoofdpersoon Luis Bernardo Valença die zonder dat hij ooit in een kolonie was geweest de regering scherp bekritiseert over hun koloniale huishouding. Hij vindt dat de vrijgekomen zwarte mensen net zoveel rechten hebben als de Portugese blanke burgers en zolang dit sociale systeem niet goed is ingevoerd zullen de overwindse gebieden alleen maar een last blijven en geen economisch gewin.
Dankzij deze stelling mag Luis Bernardo de boel op São Tomé gaan regelen. Waar hij de hele koloniale bevolking tegen zich krijgt omdat die niet inziet waarom zij, die al hun hele leven in de Tropen wonen, nu opeens hun levensstijl moeten veranderen omdat een snotaap uit de salons van Portugal, die nog nooit op een plantage is geweest, meent dat de zwarten net zoveel rechten als de blanken moeten hebben.
Er volgt een politiek steekspel dat nog eens wordt bemoeilijkt doordat Luis Bernardo halsoverkop verliefd wordt. Op natuurlijk de verkeerde vrouw.
Evenaar is een passioneel geschreven roman dat speelt begin jaren 1900 en zowel informatie geeft over Portugal en zijn koloniale bewind, als een boeiend en filmisch tijdsbeeld neerzet van de kolonie São Tomé, en ook nog een meeslepende romance is.
Het prachtige karakter van de toch ietwat sombere en eenzame idealist Luis Bernardo, die zonder ervaring een tropisch eiland moet gaan regeren, staat in schril contrast met de door de wol geverfde Engelse consul David die zijn kunnen in India reeds had bewezen en die vol drang naar avontuur en met een mooie vrouw aan zijn zijde het leven met beide armen omhelst, waar ook ter wereld.
Evenaar is een verhaal over trouw en vriendschap die belaagd worden door politiek gekonkel. Luis Bernardo komt voor niet alleen de onmogelijke taak te staan de wereld te overtuigen dat er geen slavernij bestaat op São Tomé, maar zal ook keer op keer moeten kiezen tussen trouw aan zijn koning of trouw aan zijn vriend.
Het eenzame São Tomé, dat als een drijvende groene berg ergens verloren in zee ligt en wordt gegeseld door tropische regens en hoge temperaturen op de evenaar, zal de lezer niet snel vergeten dankzij de vrijwillige ‘ballingschap’ van Luis Bernardo die trouw aan Portugal bleef.
Michuel Sousa Tavares is de zoon van de Portugese dichteres Sophia de Mello-Breyner. Met deze prachtige roman bewijst hij zijn trouw aan de literaire traditie van zijn familie.
Michuel Sousa Taveres – Evenaar (Equador, vert. Harrie Lemmens), Ambo/Anthos 2004
Leeslinks
Over passionele liefde en koloniën:
Daniel Mason – De pianostemmer
Jane Campion – De piano
E.M. Forster – Passage naar India
Karen Blixen – Een lied van Afrika
Wayne Johnston – Kolonie van onvervulde dromen
Dé koloniale roman van Zuid-Afrika:
Dan Sleigh – Stemmen uit zee
Over de bloederige strijd die volgde in de Portugese kolonie Angola:
Jef Geeraerts – Gangreen 1 en 2