Terug naar de DDR
Het leven van de beddenverkoper die in 1962 terug verhuist naar Oost-Duitsland.
We schrijven 1962 wanneer Heinrich Hampel met enkel een rugzak zich meldt aan de Oost-Duitse grens in Herleshausen-Wartha. Hij wil weer in Jena gaan wonen, waar hij vroeger is opgegroeid. De grenspolitie is verbaasd, maar handelt zoals het hoort. Eerst moet Heinrich in een kamp wachten totdat alles is uitgezocht. En zo ontmoet hij Stasi-beambte Harms, die hem weldra meldt dat ook zijn vrouw Rosa met zijn twee kinderen besloten heeft Heinrich achterna te reizen naar de DDR.
Het gezin probeert zo goed mogelijk weer een nieuw leven in Jena op te bouwen en probeert alle goede kanten van de socialistische republiek uit te buiten. De brieven naar hun in het westen achtergebleven familie zijn vooral in het begin nog enthousiast.
Heinrich was op de vlucht voor schuldeisers in het Westen en vluchtte als laatste redmiddel naar Oost-Duitsland, met achterlating van huizen en talloze vriendinnen. Hoe kwam Heinrich in de schulden en gaat hij het redden in de DDR?
Het boek vertelt niet alleen hoe Heinrich zich door het Oost-Duitse leven slaat, maar ook hoe alles zo gekomen is. Heinrich is opgegroeid in Jena en na de oorlog een paar jaar in Rusland, waar zijn vader voor de ‘Wiedergutmachung’ enkele jaren in de glasindustrie moest werken. Toen weer terug naar Jena, waar het leven onder Russisch toezicht zo ondraaglijk werd dat het gezin naar het Westen vluchtte. Daar begon het mooie leventje voor Heinrich, die zich specialiseerde in de beddenverkoop – of was het meer de verkoop aan vrouwen? – want Heinrich hield er een goede maar zeer eigen manier op na om de bedden te slijten, ook al was hij dan getrouwd met Rosa. Het leven lachte hem toe en hij verwende zowel Rosa als zijn vriendinnen met dure cadeaus. Niets was hem te veel, totdat zijn schulden dat wel werden en Heinrich besloot een nieuw leven in de DDR te beginnen.
De opkomst en ondergang van deze kleine handelaar met lange lijst vriendinnen geeft een mooi beeld van het Duitse leven in de vorige eeuw. Michael Kumpfmüller heeft zelf nooit in Oost-Duitsland gewoond, maar hij had er een oom die brieven naar het Westen stuurde en na degelijk onderzoek durfde de schrijver het aan om het leven achter het ijzeren gordijn te beschrijven. Luchtig, kluchtig en beeldend zet hij het leven neer van gewone mensen die de kop boven water moesten houden voor en tijdens de oorlog, na de oorlog en tijdens de socialistische staat. Probeert hij zich in te leven hoe deze mensen stonden tegenover een Hitler of de communistische staat van Rusland, hoe de mensen dachten over hun ‘niet verpeste’ Oost-Duitse staat.
Kumpfmüller weet dat op een mooie intrigerende manier te doen, zonder grote politieke ophef of negatieve ballast. Ook hij gooit het roer in de roman langzaam om: eerst bezag het Oosten het leven in het Westen als verderfelijk en lijkt het nog redelijk vertoeven daar, totdat blijkt dat de goederen die het leven in het Westen zo veraangenamen ook in het Oosten broodnodig zijn. Het was niet alleen Heinrich die bedelbrieven naar zijn familie in het Westen moest schrijven voor koffie, degelijke kleding en andere luxe waren. Het waren vooral op het eind barre tijden voor Oost Duitsland. Eerst was ook Heinrich een redelijk voorbeeldige DDR-inwoner die sympathiek overkomt, maar omdat hij de handel niet kan laten, de vrouwen niet laat staan en later ook niet van de alcohol kan blijven, verzandt hij in zijn eigen moeras en eindigt het boek met zijn laatste bedelbrieven naar zijn familie in het Westen.
Michael Kumpfmüller – Lotgevallen van een beddenverkoper (Hampels Fluchten), Ambo/Manteau, 2001
Leestips
Humor uit het voormalige Oosten:
Thomas Brussig – Het kortste stukje van de Sonnenallee
Over de lotgevallen van een Duitse kantoorbeambte:
Rudolf Lorenzen – Alles behalve een held
Over het leven van een Volksduitser in Kroatië:
Slobodan Šnajder – De reparatie van de wereld