Een Russisch gevecht met de armoede
Russische roman uit 1980 over de schrijver Dostojevski en zijn vrouw Anna Grigorjevna.
Leonid Tsypkin is per trein op weg naar Leningrad. Op zijn schoot koestert hij een oud exemplaar van Dagboek van Anna Grigorjevna Snitkina. Terwijl het Russische landschap voorbijsnelt denkt Tsypkin aan de zomer van 1867 toen de Russische schrijver Dostojevski en zijn net nieuwe bruid Anna Grigorjevna voor enige tijd verbleven in het Duitse Baden-Baden. Dostojevski moest zijn meest succesvolle boeken toen nog schrijven en ze hadden het niet breed tijdens hun vier jaren durende buitenlandse reis naar Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland en Italië.
In Baden-Baden sloeg de armoede toe omdat Dostojevski het niet kon laten zijn geld in te zetten in het casino. Voor de veel jongere Anna Grigorjevna werd het steeds moeilijker haar hoofd omhoog te kunnen houden op de wandelboulevard van de sjieke badplaats omdat Dostojevski niet alleen het geld er doorheen joeg, maar ook Anna’s sieraden en goede kleding verpandde. Aangekomen in Leningrad bezoekt Tsypkin het huis waarin Dostojevsky in 1881 is gestorven.
Leonid Tsypkin werd in 1926 te Minsk geboren en werd arts. Hoewel hij liever schrijver was geworden koos hij voor een beroep waarmee hij zijn vrouw en kind kon onderhouden. Bovendien was hij bang dat wat hij wilde schrijven de Russische autoriteiten niet aan zou staan. Voordat deze roman het land werd uit gesmokkeld, waren zijn enige lezers zijn vrouw en zijn zoon en enkele vrienden van hem. Behalve het schrijven gold Tsypkin’s andere passie Dostojevski. Niet alleen zijn boeken, maar ook foto’s betreffende deze Russische schrijver en zijn werk werden door hem verzameld. Dat zijn enige roman in het teken van deze grote Rus staat is dus niet zo verwonderlijk.
De roman heeft meerdere lagen. Het betreft die van de autobiografische reis van Tsypkin zelf naar Leningrad en het enigszins ingebeelde verhaal over Dostojevski en vrouw in het Duitse Baden-Baden. Daar tussendoor mijmert Tsypkin over andere Russische schrijvers, veelal tijdgenoten van Dostojevski zoals Belinski en Toergenjev, en over Poesjkin. Tegelijkertijd probeert hij personages uit Dostojevski’s werk te plaatsen. Zo is het boek een knap mengsel van historie en fantasie.
Tsypkin, die na zijn werk meestal tijd nam om te schrijven, te herschrijven en het geschrevene te polijsten trekt in soms pagina’s lange zinnen de lezer mee in een wereld waar de beroemde schrijver flirt met de armoede. Met veel liefde worden de ruzies en de liefkozingen, de tedere momenten en de slaande deuren tussen de Dostojevsky’s nieuw leven ingeblazen. Geen ingewikkeld literair standje, zoals soms de even lange zinnen van de Portugese schrijver José Saramago, maar luchtige schetsen van hoe Tsypkin zich voorstelde hoe de Dostojevski’s de zomer in Baden-Baden doorbrachten. Zinnen die niet loslaten omdat ze op warme menselijke manier over iemand vertellen wiens naam een literaire legende is.
Nadat het manuscript uit het land was gesmokkeld verschenen op 13 maart 1982 de eerste hoofdstukken van het boek in de in Amerika uitgegeven ‘Novaja Gazeta’. Een ruime week later overleed de schrijver aan een hartaanval. Het boek is een prachtig Russisch proza dat een liefdevolle blik werpt op de Russische literatuurwereld van weleer. Het boek wordt ingeleid met een jubelend en interessant voorwoord van de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag.
Leonid Tsypkin – Zomer in Baden-Baden (Leto v Badene, vert. Jos Vonhoff en Arjen Uijterlinde), De Bezige Bij, 2002
Leestips
Het boek waardoor Dostojevski Anna Grigorjevna leerde kennen en waarin meer over zijn gokverslaving:
Fjodor Michailovitsj Dostojevski- De speler
Nog meer van deze beroemde Russische schrijver:
Fjodor Michailovitsj Dostojevski- Misdaad en straf
Fjodor Michailovitsj Dostojevski- De idioot
Een ander dubbel gelaagd boek over een oudere roman:
Michael Cunningham – De uren