Een Hooglied
Colombiaanse roman over een medewerker van Artsen zonder Grenzen en de koningin van Sheba.
Een van de meest tot de verbeelding sprekende personen uit een eeuwenoud Afrikaans/Arabisch verleden is de koningin van Sheba (Saba). Het is nog steeds niet zeker of ze echt heeft bestaan. Men is het er bijna over eens dat het rijk van Sheba zich ooit bevond waar nu Jemen en Ethiopië liggen, sommige beweren zelfs tot in het gebied waar nu Eritrea en Somalië zich uitstrekken. Ook al vertellen andere verhalen dat het een nomadenkoningin was, die haar rijkdom verzamelde via handel en karavanen en geen enkele stad bezat.
Salomon
De bijbel vertelt over een koningin die met een karavaan vol kamelen beladen met goud, edelstenen, zeldzame specerijen en kruiden aan kwam zetten bij Salomon, de laatste koning van het Verenigd Koninkrijk Israël. Ook al zo’n persoon uit de oudheid waarover heel wat verhalen de ronde doen. Er is geen archeologisch bewijs van zijn bestaan, maar volgens onder andere de bijbel heeft deze wijze koning wel degelijk bestaan. Of hij kinderen met de koningin van Sheba heeft gemaakt, is maar de vraag. De vorsten van Ethiopië, waar de koningin van Sheba Makeda heet, claimden in ieder geval afstammeling te zijn van Menelik I, zoon van de koningin van Sheba en koning Salomon. Aan deze dynastie kwam pas een einde toen Haile Selassie in 1930 aan de macht kwam.
Op jacht naar de koningin van Sheba
De prachtige, donkere koningin, die regeerde over een machtig rijk, heeft door de eeuwen heen tal van schrijvers en kunstenaars geïnspireerd. De beroemde Franse dichter Arthur Rimbaud ging op zoek naar haar in Jemen en Ethiopië, een andere Franse dichter, Gérard de Nerval, hemelde haar op in zijn vertellingen uit de Oriënt. En nu is er een Colombiaanse schrijfster die niet alleen de koningin van Sheba weer tot leven heeft gewekt, maar haar heeft ingekapseld in een prachtig verhaal waarin het heden en verleden sterk met elkaar zijn verweven. Over vrouwen die ondanks ellende hun leven weten voort te zetten, zowel gehandicapten, oorlogsslachtoffers als vluchtelingen.
Verteller is Bos Mutas, een schrijver die achter de mythe van de koningin van Sheba aanjaagt en hiervoor naar Jemen afreist. Een land in oorlog. Wanneer hij aankomt komt hij meteen in de problemen en roept hij de hulp in van een vrouw die bij Artsen zonder Grenzen werkt: Zahra Bayda. De struise Somalische dame neemt Bos Mutas mee door dit sprookjesland dat nu echter wordt belaagd door soldaten en rebellen, een land waar de vrouwen zwaar gesluierd door het leven gaan en buitenlanders bijzonder op hun tellen moeten passen.
Onder de dekmantel van Artsen zonder Grenzen lukt het Bos Mutas een tijdje door het land te dwalen, overal waar Zahra Bayda gaat, van medische post naar medische post. Toeristje spelen zit er bijna niet in en al snel zet ook Bos Mutas zich in om mensen te redden. Jemen, een land dat vluchtelingen aantrekt uit Afrika, maar dat ook vluchtelingen creëert. Een land waar alcohol taboe is en de Taliban overal ogen heeft. Een land waar ooit de tot de fantasie sprekende koningin van Sheba regeerde, en dat nog steeds bloedmooie vrouwen heeft, die zich echter verbergen onder vele lagen stof.
Geitenpoot
Afwisselend met het verhaal over Bos Mutas en Zahra Bayda loopt een versie van de mythe over de koningin van Sheba. Geitenpoot was een van haar vele namen, dankzij een handicap: ze liep mank en haar ijdele Koningin-moeder moest niets van haar harige dochter weten en verbande haar uit haar land. Geitenpoot wist echter te overleven en bracht het tot een machtige vrouw, wiens rijkdom en schoonheid tot in het rijk van koning Salomon bekend raakte.
De vader van de Colombiaanse schrijfster Laura Restrepo was een zakenman en nam zijn gezin mee over de hele wereld. Zo kwam het reizen in Restrepo’s bloed en bezocht ze verschillende posten van Artsen zonder Grenzen, onder andere in Jemen en Somalië, waar ze haar inspiratie voor dit boek vond. Hier kwam ze de koningin van Sheba op het spoor en het verhaal, hoewel fictief, laat een gedegen studie zien van al die mensen die gefascineerd raakten door deze vrouw.
Van Patti Smith tot Iman Abdulmajid
Ros Mutas kent zijn literatuur goed en citeert behoorlijk wat mensen. Geobsedeerd als hij is door de koningin van Sheba, ziet hij in veel vrouwen deze mythische schoonheid. Als eerste in Patti Smith, koningin van de punk. In Jemen, waar hij tal van vrouwen ontmoet die beweren afstammelingen te zijn van de koningin van Sheba, wordt zijn enthousiasme nog meer aangewakkerd, maar zijn hart geraakt op een zijspoor, een nieuwe koningin achterna, zo mooi als de Somalische Iman Abdulmajid, vrouw van David Bowie. Het verhaal eindigt met het Hooglied: een oeroud liefdeslied, dat sommigen zelfs toeschrijven aan koning Salomon. Als dat waar is, kan het niet anders dan dat Salomon de soms zelfs erotische regels schreef voor deze donkere schoonheid die zelfs na haar dood zoveel mannen het hoofd op hol bracht.
Een Hooglied
De koningin van Sheba is de dikke rode lijn die door het boek loopt. Maar het verhaal gaat ook over vluchtelingen, van Jemen tot Lesvos. Het is een verslag over het werk van Artsen zonder Grenzen, het is een droevig relaas over het huidige Jemen, het gaat over Ethiopië en Somalië, allemaal landen die zoveel schoonheid verbergen achter hedendaagse maskers van geweld. Maar het is vooral een boek over liefde en doorzettingsvermogen.
Het is een mooi geschreven (en vertaald), fascinerend verhaal vol verhalen, waarin fictie en mythologie een tango met het heden dansen. Een prachtige mix van geruchten en feiten, van historische personen en fictieve geliefden. Een uitgeschreven Hooglied waar je stil van wordt.
Laura Restrepo – Lied van oude geliefden (Canción de antiguos amantes, vert. Jacqueline Visscher), Wereldbibliotheek 2023
Leestips
Oorlogscorrespondenten en de liefde:
James Meek – We zetten nu de afdaling in
Gunnar Kopperud – Verlangen
Oorlog, geschiedenis en verhalen:
Maurizio Maggiani – Reiziger in de nacht
Over Jemen:
Michael Roes – Leeg kwartier Rub’ Al-Khali
Thorkild Hansen – Het gelukkige Arabië