Hel en verdoemenis in Groenland
Deense semi-historische roman over een kolonie in het 18de eeuwse Groenland.
Wanneer je op internet het dorpje Maniitsoq in Groenland opzoekt, ziet dat er niet bepaald uit als een plek waar je graag op vakantie zou willen gaan. Het oude Sukkertoppen, de Deense naam voor Maniitsoq, wordt omringd door bergen met sneeuw, een zee vol ijsschotsen en de kleurige huizen zien er weliswaar strak, maar saai uit. Het kleine stadje heeft echter ook een museum, met artefacts, foto’s en schilderingen die verhalen over zijn bescheiden geschiedenis, maar dat is vast niet online. Jammer, want wanneer je het boek De profeten in de Eeuwigheidsfjord dichtslaat, wil je meer van dit dorpje weten, vooral over zijn voormalige bewoners.
De in Noorwegen geboren Deense schrijver Kim Leine trok de stoute schoenen aan en vertrok met zijn jonge gezin naar Groenland om er als verpleger te werken. Maar dan hebben we het over de hedendaagse tijd, ruim twee eeuwen nadat Leine’s hoofdfiguur uit De profeten in de Eeuwigheidsford dit barre eiland aandeed. Leine trok zich terug op een eilandje bij de Eeuwigheidsfjord om het boek te schrijven. De schrijver van de Eeuwigheidsfjord vereeuwigde het fjord én Sukkertoppen in zijn epische vertelling over dominee Morten Falck (Pedersen), een boek dat naar heel veel meer smaakt.
Net zoals Groenland en Kim Leine heeft ook Morton Falck een Deens-Noorse achtergrond. Geboren in Noorwegen doet hij zijn priester-studie in de Deense hoofdstad Kopenhagen, waarnaast hij ook medisch onderricht krijgt. Hij taalt naar de hand van een dochter van de drukker waar hij woont, maar dan jaagt opeens het huisje-boompje-beestjes-idee hem angst aan: hij verbreekt zijn verloving en in 1787 stapt hij op Der Frühling, een boot die hem naar Groenland en het avontuur zal varen. Samen met zijn koe Roselil stapt hij twee maanden later aan wal in Sukkertoppen, een kleine Deense nederzetting in het zuidwesten van Groenland waar hij als dominee is aangesteld.
Sukkertoppen wordt geleid door koopman Kragstedt die de scepter zwaait over de broodnodige voorraden (op Groenland heb je alleen vis). Verder woont er de bevallige madame Kragstedt die de mannen er niet van kan weerhouden zich barbaars te gedragen, heethoofd smid Hammer die het ijzer kromt, een lijzige timmerman die in zonde leeft en nog een handjevol andere Denen die hun leven boven dat van de inheemse bevolking stelt.
Je zou denken dat koude, sneeuw, ijs en scheurbuik de grootste vijanden zijn van zo’n kleine geïsoleerde, koloniale nederzetting, maar de grootste verleiding van het kwaad zit hem – ook in dit plaatsje aan het einde van de wereld – in alcohol en vrouwen.
Morten Falck doet zijn best een goede dominee te zijn. Ook zijn medische studie komt hem van pas. Maar de verleidingen op Groenland zijn te groot, de lokale bevolking eigenaardig, zoals de Weduwe en de profeten Maria Magdalena en Habakuk in de Eeuwigheidsfjord. Maar die zullen op een dag het leven van de dominee redden.
Hoeveel heidense zieltjes Falck ook probeert te winnen voor zijn geloof, zijn eigen ziel komt daarbij in het gedrang. Het kwaad nestelt zich net als de luizen in zijn kleren, niet weg te spoelen met bier noch brandewijn. Hij zou niet de eerste zijn die als gevallen Christen zelf zijn einde zoekt. Maar God heeft erbarmen en zo overleeft Falck zijn zonden.
Wanneer hij wegvlucht van deze zwarte periode in zijn leven en weer in de normale wereld komt, kan hij zijn draai niet vinden. God vergeeft echter: het vuur zal hem redden zodat Falck naar zijn geliefde Groenland kan terugkeren.
Het boek is als het wandelen door het plaatselijke museum: Leine beschrijft met veel verve het leven in de nederzetting, de hutten van de lokale eskimo’s, hun gebruiken; je schuift door het vuil, ruikt de smerigheid, warmt je aan het smidse vuur, voelt de luizen jeuken, maar snuift bovenal het avontuur van het leven in een kolonie waar de blanken zich superieur voelden boven de ‘wilden’, waar de inheemse vrouwen niet veilig zijn voor de kolonisten en hun dominees, waar je per kajak reist naar andere nederzettingen en waar de hoge onherbergzame toppen alleen dienen tot uitkijk naar schepen.
De profeten van de Eeuwigheidsfjord is een prachtig epos over goed en kwaad, liefde en verraad, machtsmisbruik, de kerkelijke en koloniale waarden, over de oude scheepvaart, de oorspronkelijke Groenlanders en het harde leven op ’s werelds grootste eiland waar tegenwoordig nog steeds maar zo’n 50.000 mensen wonen. Morten Falck, de gevallen dominee – echter lang niet zo zondig als dominee Oxbøl – is een zoekende mens die in 1795 gezuiverd uit de brand van Kopenhagen komt.
Leine’s schrijfstijl doet denken aan de fabuleuze vertelstijl van Hilary Mantel die zo prachtig het leven van Cromwell beschrijft in Wolf Hall en Het boek Henri. In Leine’s verhaal zit echter veel meer vaart. Van mij had hij Morten Falck’s leven over meerdere boeken mogen uitsmeren, net zoals Hilary Mantel deed met dat van Cromwell. Dit zijn boeken waar je eeuwig in zou willen blijven lezen…
Kim Leine – De profeten in de Eeuwigheidsfjord (Profiterne i Evighedsfjorden, vert. uit het Noors: Gerard Cruys), De Arbeiderspers 2012
Leestips
Over een totaal andere, doch geïsoleerde militaire nederzetting in Groenland:
John Griesemer – Niemand denkt aan Groenland
Priesters in Afrika:
André Brink – De bidsprinkhaan
Barbara Kingsolver – De gifhouten bijbel
Over kolonisten en inheemse bevolking:
Laila Lalami – La Florida
Michael Crummey – Rivierdieven (Newfoundland)
Alissa York – Vreemde ogen (Amerika)
Beverley Swerling – Stad der dromen (New York)
Kim Scott – Benang, uit het hart (Australië)
Richard Flanagan – Dood van een riviergids (Tasmanië)
Dan Sleigh – Stemmen uit zee (Zuid-Afrika)
David Mitchell – De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet