Titel me geen Sjapka
Hilarisch Amerikaans verhaal over een zoektocht naar een Oekraïens/joods verleden.
Er was eens een joods dorpje in de Oekraïne, de latere sjtetl Trachimbrod, dat in 1791 werd opgeschrikt door het ongeluk waarvan men nooit heeft uitgevonden of de wagen Trachim B wel of niet tegen de bodem van de Brodrivier drukte. Het dorp, onder leiding van de Gerespecteerde Rabbijn, was verdeeld tussen de Rechtstaande Synagoge en de Onderuitgezakte Synagoge en kreeg na het ongeval te maken met een oergezonde baby die in de Brod naar boven kwam drijven, wat Jonathan’s bet-bet-betbetovergrootmoeder werd.
De Amerikaanse Jonathan wil op zoek naar de vrouw die zijn Oekraïense grootvader ooit had gered. Zo komt hij in de Oekraïne aan, waar hij wordt opgewacht door Alex, een jonge Oekraïense tolk die hem zal begeleiden op zijn zoektocht naar Augustine. Als chauffeur heeft hij zijn grootvader meegenomen, die blind is – hoewel hij opvallend veel ziet – en daarvoor de hond Sammy Davis Junior Junior als uitkijkteef heeft meegenomen. Op een hilarische tocht door het land op zoek naar de resten van het joodse dorp Trachimbrod vinden ze van alles behalve Augustine.
Later geeft Alex in brieven commentaar op het verhaal wat Jonathan hierover geschreven heeft. Hij gaat o.a. niet akkoord met de hond uit het verhaal schrappen, en pleit bijvoorbeeld ook voor de liefde tussen Jonathan’s grootvader Safran en het zigeunerinnetje. Zijn conclusie is uiteindelijk dat Jonathan’s familie altijd heeft gefaald in de liefde en hoewel hij vele valuta had gespaard, hoeft hij ook niet meer met zijn kleine broertje Igor naar Amerika.
Opmerkelijk origineel geschreven roman met vele lagen. Wat meteen het eerste opvalt is het taalgebruik. Jonathan Safran Foer hanteert in de meeste hoofdstukken een gebroken taal, van iemand die wel de woorden kent, maar ze niet in hun juiste context gebruikt zodat je bijzonder geestige zinnen krijgt als: “Vader ging zichzelf laten inslapen”, “Genoeg miniatuurpraat nu”, “Ik maak je een zeer vervelend persoon”. Niet alleen de schrijver maar ook de vertaler (Peter Abelsen) heeft hier prachtig werk verricht, want de op het eerste gezicht kromme zinnen, die wanneer je ze nader beschouwd best wel een logica in zich hebben, zetten je serieus aan het denken over ons taalgebruik.
Daarbij heeft Safran Foer ook nog eens de gave om bijzonder komische dialogen te schrijven, zodat je tijdens het lezen grote kans maakt regelmatig hardop in lachen uit te barsten.
Op het eerste gezicht een humorvol boek met kluchtige scènes uit de geschiedenis van Trachimbrod die een magisch realistische inslag hebben, met mooi geschreven brieven van Alex aan Jonathan, die in deze transatlantische correspondentie op ontroerende wijze zijn hart bloot legt over zichzelf en de relatie tot zijn altijd met wodka volzittende vader, zijn kleine broertje Igor en zijn grootvader, van wie hij veel houdt, maar over wiens leeftijd hij zich wel ongerust maakt, en er is het verhaal over de hilarische zoektocht naar Trachimbrod die Alex met zijn grootvader, Sammy Davis Junior Junior en Jonathan onderneemt.
Hoe dieper we echter in het boek duiken, hoe serieuzer het verhaal wordt. Want alles wat er van Trachimbrod over is, is een kale vlakte zonder een enkele herinnering van wat ooit een bloeiend dorp was. Waarop we op het thema van de holocaust stuiten.
Als 20-jarige ondernam de Amerikaanse Jonathan Safran Foer zelf een zoektocht naar een vrouw in de Oekraïne, die hem meer over zijn grootvaders verleden kon vertellen. Nadat, zoals ook in het boek, de zoektocht helemaal niets had opgeleverd, zette hij zich toch aan het schrijven en moest hij zijn fantasie het grootste deel van het werk laten doen. Het verhaal is een mengeling van fictie en autobiografische gegevens geworden en, zoals ook in het boek gezegd, de beste manier om drama te vertellen is de humoristische manier.
Zo vinden we in het boek een heleboel vormen van liefde, humor, maar ook een deel van de lijst van Brods 613 treurigheden. En zo gaat dit boek over tweedelingen in personen, over familiegeheimen en over geschiedenis.
Een zeer rijke en geslaagde debuutroman.
Jonathan Safran Foer – Alles is verlicht (Everything is illuminated, vert. Peter Abelsen), Anthos/Manteau 2002
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Hier ben ik
Extreem luid & ongelooflijk dichtbij
Een humorvol boek van een andere schrijfster met Oekraïense ouders:
Marina Lewycka – Een korte geschiedenis van de tractor in de Oekraïne
Spelen met taal:
DBC Pierre – Ludmila’s gebroken Engels
Over een andere Amerikaan met Oost-Europees verleden:
Michael Chabon – De wonderlijke avonturen van Kavalier & Clay