De deserteur
De opkomst van het Nationaal-Socialisme in een bergdorp.
De Oostenrijkse Oscar Voxlauer ging al heel jong het leger in om in de Eerste Wereldoorlog te vechten. Na in Italië in de loopgraven zijn moraal te hebben verloren, besloot hij te deserteren en oostwaarts te lopen. Zo kwam hij uitgehongerd aan in de Oekraïne, waar hij een jonge weduwe, Anna, ontmoette. Hun geluk was kort, want al snel werden ze naar een werkkamp gestuurd door de communisten.
Na 20 jaar keert Oscar in 1938 terug in zijn geboortestadje, waar hij zich in de bergen terugtrekt als jachtopziener. Daar moet hij met zijn verleden in het reine zien te komen en leert hij zijn tweede liefde kennen, Else. Maar ook hun geluk wordt spoedig verstoord door de komst van Else’s neef, Kurt, die Obersturmführer van het Derde Rijk is en die ondanks dat hij voor de nazi’s werkt meer gemeen met Oscar lijkt te hebben dan Oscar ooit kon vermoeden. Oscar heeft zijn idealen al lang verloren in die eerste traumatische oorlog, maar toch laat hij zich niet zonder slag of stoot inlijven door een regime dat hij veracht.
Oscar is een getraumatiseerde man die in de Eerste Wereldoorlog angst leerde kennen (in de loopgraven, maar ook als deserteur), die een communistisch werkkamp overleefde en vervolgens rust hoopte te vinden in zijn geboortestreek. Maar daar is de volgende oorlog op komst en langzaam besluipt de angst Oscar weer. Toch reageert hij deze keer anders, kan hij kwaad worden en weet hij door kleine daden van verzet zijn hoofd hoog te houden.
Zijn tegenpool is Kurt, de neef van zijn tweede liefde, die al vroeg partij had gekozen voor het Oostenrijkse Nationaal-Socialisme en mee deed aan de putsch in Oostenrijk waarbij kanselier Dolfuss werd vermoord. Maar ook Kurt deserteert op zijn manier en vlucht naar Duitsland waar hij in het hart van de partij werd opgenomen. Wanneer hij als Obersturmführer terugkeert naar zijn geboortestreek vindt hij zijn geliefde nicht terug in de armen van een bolsjewiek en deserteur. Hij probeert Oscar te overtuigen dat er geen keuze is: het Derde Rijk zal wel duizend jaar regeren. Beide mannen zijn gestigmatiseerd door de dood van hun vader en door de geschiedenis en allebei proberen ze op hun manier een levenspad te kiezen.
Ondanks dat de roman zo’n grote en woelige periode van de geschiedenis beslaat, weet John Wray een mooie eenheid in zijn boek te bewaren. Het hoofdverhaal speelt zich af in 1938-1939 in de Oostenrijkse bergen en vertelt in korte stukken tussendoor het verleden van Oscar en later dat van Kurt, waarbij de sfeer van het verhaal niet wordt geschonden. Het eenzame leven in de bergen waarvoor Oscar kiest, zijn korte bezoeken aan zijn moeder waar hij over het trieste einde van zijn vader hoort, zijn moeizame relatie met Else en zijn korte tripjes naar het dorp met zijn twee kroegen, geven een sober doch mooi sfeerbeeld van Oostenrijk aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog.
De Amerikaanse John Wray werkte zeker twee jaar aan deze roman in een bedompte kelder. Dankzij zijn Oostenrijkse moeder, bracht hij heel wat zomers door in de Oostenrijkse Alpen waar zijn ouders een familiehuis hebben. Zijn grootvader en overgrootvader dienden beide in een Wereldoorlog en deels geïnspireerd door dagboeken en familieverhalen en deels omdat zijn eigen leven niet genoeg stof voor een roman gaf, kwam John Wray tot het schrijven van dit boek.
Misschien zijn de grapjes in de dialogen niet altijd even helder – Wray heeft zijn personages soms een wrange humor opgelegd – of hij verspringt soms misschien iets te snel van onderwerp, maar de beklemmende sfeer rond de norse Oscar en de prachtige, zuurstof uitademende natuur van de Oostenrijkse bergen, maken dit boek tot een zeer geslaagde debuutroman.
John Wray – De rechterhand van de slaap (The Right Hand of Sleep), Cargo, 2001
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Lowboy
Een boek over de wereldoorlogen en een Oostenrijkse soldaat:
Ignacio Padilla – Amphitryon
Nog een boek over geschiedenis en de Oostenrijkse bergen:
Rosina Lippi – Hofstede
Oostenrijk en de oorlog:
Arno Geiger – Onder de drachenwand
Paulus Hochgatterer – De dag dat mijn vader een held was
Over persoonlijke keuzes in de geschiedenis:
Bernard Schlink – De voorlezer
Michael Kumpfmüller – De beddenverkoper