Ongelooflijk dichtbij, maar niet zo luid
Amerikaanse roman over een joodse vader die gaat scheiden.
Het is de derde roman van de Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer, die wederom algemeen wordt geprezen. Ik ben wat minder enthousiast. Zijn eerste roman Alles is verlicht werd gepubliceerd toen hij 25 jaar was en nog duidelijk op zoek naar een stijl. Toen al viel zijn humorvolle spel met woorden op en de speelse inhoud, ook al was het onderwerp een van de donkerste uit onze geschiedenis. In zijn tweede boek Extreem luid & ongelooflijk dichtbij verwerkte hij een inktzwarte bladzijde uit de Amerikaanse geschiedenis: de aanval op de Twin Towers. Wederom wist hij zijn lezers te charmeren met humor en een origineel verhaal.
Elf jaar later is Safran Foer wat meer gepokt door het leven. Hij heeft kinderen en heeft een echtscheiding achter de rug. Het zijn de twee hoofdingrediënten geworden van zijn nieuwste roman. Het derde thema van het boek is het joodse bewustzijn van Joods-Amerikanen. Ik lees regelmatig werk van joodse schrijvers, leer graag over hun geschiedenis, maar de manier waarop Safran Foer dit thema meeneemt in zijn verhaal, geeft me een gevoel van uitsluiting. Als niet-jood ken ik niet alle joodse gebruiken en de filosofie die overal achter steekt, laat staan dat ik me kan inbeelden hoe het is om als jood in Amerika te wonen. Safran Foer geeft me weinig ruimte daarmee om te gaan en misschien is het daarom ook dat ik geen greintje compassie kon voelen met hoofdpersoon Jacob Bloch.
Jacob, een schrijver van populaire tv-series, is een eeuwige twijfelaar en heeft ondanks zijn succes weinig vertrouwen in zichzelf. Hij is getrouwd met Julia, die ook weinig sympathie oproept. Ze hebben 3 zoontjes: Sam, Max en Benji. Dat het rammelt tussen de twee echtelieden is al te merken aan het begin van het verhaal, wanneer de 12-jarige Sam tijdens joodse les beschuldigd wordt van het schrijven van aanstootgevende woorden. Julia denkt dat haar zoon die woorden kan hebben geschreven, Jacob gelooft in de onschuld van zijn zoon. De rode draad van het verhaal is de komende bar mitswa van Sam. Die kan in het geding komen wanneer Sam wordt gestraft en de joodse les niet meer kan volgen. Wanneer Julia gewaagde sms-jes vindt op de telefoon van Jacob, gericht aan een andere vrouw, is voor haar de maat vol en wil ze Jacob verlaten. Ze maken zich vooral druk over hoe ze het de kinderen gaan vertellen en hoe die gaan reageren.
In deze onzekere tijd komt een neef (en jeugdvriend) van Jacob met zijn zoon uit Israël over voor Sams bar mitswa. Tamir is het tegenovergestelde van Jacob, is doortastend en een durfal. Niet lang nadat hij is aangekomen, vindt er een catastrofale aardbeving plaats in het Midden-Oosten, waarbij een deel van Israël wordt vernietigd. De vijanden verzamelen zich om voorgoed met Israël af te rekenen. Lange tijd is er geen vliegverkeer mogelijk en kan Tamir niet terug. Overal over de wereld worden joden opgeroepen hun land te komen verdedigen en ook Jacob, weldra gescheiden, denkt na of hij de wapens zal opnemen in het land waar hij dierbare herinneringen heeft liggen. Maar is het nog wel zijn land?
Safran Foer is een meester in het woordenspel, en die kunst laat hij vooral los op de vele dialogen die het boek sieren. Soms zijn ze goed, dan weer iets te gekunsteld. Het verhaal springt in de tijd op en neer en van personage naar personage, waarbij het vooral gaat om de mannelijke lijn van de familie Bloch: Jacobs grootvader Isaac die eigenlijk naar een bejaardentehuis moet, blogschrijver en vader Irving, altijd in de stemming voor stevige discussies, Jacob, zijn drie zonen en neef Tamir, de enige die Israël niet heeft ingeruild voor Amerika.
Het is duidelijk dat Safran Foer weer op zoek is naar een nieuwe stijl. Hij jongleert met sms-jes, tv-uitzendingen en probeert de lezer af en toe op een verkeerd been te zetten door het computerspel The Other Life, wat Sam erg bezighoudt en waarin hij hele werelden kan bouwen en weer vernietigen.
Hoe goed de critici het boek ook vinden, mij kon deze langgerekte klaagzang van Jacob niet boeien. Het fantasiegedeelte over de dreiging van de vernietiging van Israël, de schalkse Tamir die wat leven in het verhaal probeert te brengen, het interessante gegeven van The Other Life, het vroegrijpe zoontje Sam, de soms briljante dialogen; het lijken voor mij allemaal gemiste kansen om het boek meer power te geven. Ik hoop dat we in een volgend boek van Safran Foer weer zijn ware ik gaan ontmoeten: speels en krachtig.
Jonathan Safran Foer – Hier ben ik (Here I am, vert. Gerda Baardman en Tjadine Stheeman), Ambo Anthos 2016
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Alles is verlicht
Extreem luid & ongelooflijk dichtbij
Over andere Amerikaanse stellen:
Jonathan Franzen – Vrijheid
Richard Yates – Revolutionary Road
Fantasieroman over joodse staat:
Michael Chabon – De jiddische politiebond
Joodse identiteit in Zuid-Amerika:
Nathan Englander – Het Ministerie van Buitengewone Zaken
Eduardo Halfon – De Poolse bokser